Rabu, 31 Oktober 2012

Iiih… Lain Ditulungan

Ku: K.H. Usman Shalehuddin
Ari numutkeun itungan poe mah, geus saratus poe ki Adma ditinggalkeun maot ku pamajikannana teh, ba'da isya geus rempeg nu rek tahlilan, da eta cenah kudu parok jeung batur, ulah mahiwal, piraku teu nyaah ka anu geus euweuh, jeung deui kudu hormat ka karuhun, bilih bendu sok aya ma­takna cenah.
Ki Adma eleh geleng belaan uclak-eclok pareaneun, anu itungannana pare baseuh dibayar ku pare garing, baguer cenah juragan Kim siu mah berehan, padahal ki Adma geus nyaho yen ku cara kitu teh di caram ku agama. Teu lila da puguh ngan maca Qullhu bae sababaraha balikan, sarengsena tuang-leueut bari parantos nyepeng berekat, sesepuh biantara: "Assalamu'alaekum ka sadaya nu lalinggih, mugi henteu rengat manah, mung sakieu nu kadugi kantenan kahoyong mah lalawuh lang­kung ti misti. Sarengsena dinuhunkeun ku sesepuh tea, sadayana bubar ngan kari ki Adma kadua budak anu geus tibra.
Memeh tahlilan mah asa geus rada lipur teu kokolebatan wae si jenat teh, tapi ti harita mah ki Adma teu daek sare, ari tunduhna nataku, ngan cai panon bae teu reureuh-reureuh. Teu ku hanteu, isuk-isuk haneut moyan keur diuk digolodog, nya sakumaha biasa wae keur anteng ngalamun, jol nya nu datang, sampursun ki Adma, keur naon andika teh? Ki Adma ngarenjag bangun kacida reuwasna, bari rada-rada ngadegdeg "rampes" ki semah, yap kadieu urang diuk jeung kuring, urang di dieu bae di golodog, na aya naon geuning isuk keneh, jeung saha kadieu?
Semah teh teu loba wawangkong, ngan pok bae nyaritakeun maksudna. eta cenah bejana ki Adma teh keur butuh ku anu daek tutulung, pangpangna mah sang­kan ulah inget bae ka si jenat, ma' lum da ari geus euweuh dikieuna mah nu kaingat teh ngan hadena bae. Ngadenge kitu ki Adma curinghak, asa mopok manggih gorowong keur naek manggih sesengked. Kacida atohna kuring teh, sok atuh kudu kumaha? pangpangna mah ieu sangkan ulah inget wae ka si jenat, jadi teu pararuguh, kitu lain kieu alin, teu puguh rampa teu puguh ­cabak. Ki semah daria bari pokna, “Nya ari kitu mah hayu bae urang nepangan anu uninga, nukieu-kieu bae mah gampang, estuning sagala tiasa anjeuna mah. Sajebulna ka anu sagala tiasa tea, ngan daradad si jenat teh bae ku ki Adma dicaritakeun sasat taya nu kaliwat ti mimiti geringna, panyakitna tepika maot­na. Saur anu sagala uninga tea ''Kieu bae atuh ki tamu, teangan dewegan hejo tina tangkal anu kakara buahan, heug dibeulah sing sarua ditengah-tengah kuburannana cai na awurkeun sing rata, nu sabeulah simpen di siraheunnana nu sabeulah deui di tunjangeunnana.
Kade poho barengan ku maca Qulhu, saenggeus di simpen tuluykeun ku maca Ya Sin, cukup sabalikan oge, teu kudu dilagukeun dihade-hade da ieu mah lain Musabakoh, gerendengkeun bae, tah ku kieu teh moal kainget bae, si­ga misahna dua beulah dewegan tea.
Dewegan teh beunang hese beunang cape, mahal oge dibeuli, belaan ku duit rentenaneun, da kanggo nu sagala uninga mah cenah, tong ngari­weuhkeun, cekap ku sarung samarenda jeung kaen saseteleun.
Geus aya samingguna ti harita teh, tapi ki Adma kalah nyileuk bae unggal peuting parat tepika subuh, malah ayeuna miah katambahan ku inget bae kana dewegan tea jadi sakalian inget bae ka kuburannana.
Memeh magrib ki Adma indit nepungar ki Sahamah, teu kungsi ditanya heula ngan daradad bae nyaritakeun ti mimiti kadatangan semah tea tepika meu­lah dewegan di kuburan si jenat. Ngadenge kitu ki Sahamah kalah ngagele­nyu bargun nu ni'mat ngadengena, asa ngadenge dongeng bari watir kana warugana, ngan nya kitu ari ras kana bolohona, sakitu geus milu ngaji ka mama ajengan, elmu teh asa teu pisan aya napakna.
Subuh-subuh, ki Adma disampeur ku ki Sahamah pikeun shalat subuh berjama'­ah , sarengsena shalat berjama' ah subuh, ki Sahamah ngajejeran ki Adma balaka ka mama ngadaradad satarabasna kawasna kapalang carambang, malah ngahaja sangkan atra balaka sajalantrahna.
Saur mama; "Adma ari sakabeh jalma mu’umin teh kabeh oge dulur maneh eta teh, prak ri­ung mungppulung, ari papanggih jeung anu karasa beurat teh ulah kalah tu­luy ngaringkeb maneh, kawas euweuh badamianeun, jeung deui kapan enggeus ku kuring dijentrekeun, engtong neukteuk leukeun meulah jantung, eta mah lain tuduh agama urang, anu kitu mah anu layonna tuluy diduruk tea.
Teu kudu dipayungan teu kudu dikembangan sagala, eta oge taya tuduhna ti kangjeng Rasul, boh ku dawuh ku amal atawa ku kapanujuna ka para shabatna. Nya kitu deui maca Quran surat naon bae oge, taya pisan pata­lina jeung baca keuneun ka anu maot, nu aya tuduhna ti Rasul mah, urang nu hirup wajib ngadu'akeun,  bari teu kudu di luhur kuburannana, da lain nganteu­ran du'a ka anu maot teh, tapi ngadu'akeun muga Allah ngahampura dosana, muga Allah nampi amalna, malah sakalian Adma ngadu'a muga Allah ngagen­tos ku anu langkung sae.
Geuning saur ahli hikmah, "Nyai akang teh syukur ka Allah sabab boga pamajikan ka nyai”. Ceuk pamajikanana, "Abdi sabar sabab gaduh salaki ka a­kang”. Ceuk salakina; "Atuh ari kitu mah urang babarengan ka Surga nu sukur jung nu sabar”
Tah kitu Adma, urang ngaderes deui bae satuluyna mah, tong lila-lila ngaringkeb maneh, heug ku kuring oge didu'akeun boh keur Adma boh keur Al-Marhumah.

majalah al Qudwah 04 rubrik Hikayat.

Selasa, 30 Oktober 2012

ADZAN MAH TEU KADENGE?



Ku : K.H. Usman Salehuddin


Di salembur ete mah taya dua kai Adma anu sohor lain wungkul ka anu deukeut ka anu jauh oge ma’lum ari beja sok leuwih harus manan goong, sohor hayam pelungna da ete we ku harus-harusna beja majar the hayam piaraan kai Adma mah mun kongkorongokna meletek panon poe eureun-eureun wanci lohor tepika pamatukana adek kana taneh, cacakan mun kongkorongokna sisi lombang mah meureun aya tuluyna.
Malah aya anu sabiwir hiji anu katelah si Putridiuk panghadena, pangluisna, panglucuna, asal diheotan, jol der we kongkorongok. Geus lain basa keuneun ku lucuna, ceuk anu ngaromongmah,’Piraku teu hade hayam pelung turunan ti cibegol soreang anu anggapana ngan dua pangulinan hayam ti kabupaten Bandung, oge di lembur eta pisan aya pasantren anu santri-santrina unggal poe maraca jeung ngarulik kitab-kitab koneng, sesepuhna Akeh Romli anu ngentreng elmu haditsna. Malah ahli dina pasilatan.
Memeh ka masjid sakitu geus kadenge adzan kai Adma the lain buru-buru tuluy ka masjid, kalah nyimpang heula nyetrekan atawa ngaheotan hayam pelungna nya geus puguh ari ka si Putridiuk mah, jadi sok mindeng leuir ampir tiap subuh ngan ngamasbok jeung ngamasbok bae, bari kumama geus diterangkeun yeun,’Sing saha anu milu salat berjama’ah teu meunang salat sunat naon bae oge upama komat geus dibacakeun, jeung deui kapan mama oge nerangkeun yen,’Dua rakaat qabla shubuh the lewih alus batan dunya jeung eusina, nya mana komo ari dibandingkeun jeung hayam pelung mah.
Pamajikan kai Adma sok teu bosen ngingetan pangpangna dina waktu salat Ashar mani geus geregeuten, cacakan mun lain ka kolot haying ngaplok tinya ku gagang sapu, da ray poe ray poe kitu wae ngintip-ngintip panon poe rek surup. Ku pamajikan kai Adma asa kadenge wae kasauran mama dina pangajian ,’Sing saha anu ninggalkeun anu ninggalkeun salat Ashar estu geus ludes amalna poe eta”. Kai Adma the geus puguh berjama’ah, ka dieunakeun mah geus tara kaburu sabab katambah ku sababaraha bikang nu malalegar.
Saba’da salat subuh poe jum’ah mama naroskeun kai Adma, Sahamah! Kamana Adma tara-tara ngambay salat jama’ahna, bejana keur suhud ngurus pelung kadengena cul naon cul naon, ray poe ray poe ngan hayam jeung hayam, budak gering oge teu karoris, teangn Sahamah bere inget bisi kamalinaan karunya. Sarengsena deresan anu harita ngabahas ayat,’Taya lian kahirupan dunya the ngan anging ka ulinan jeung anu sk ngarampas perhatian kana kaakheratan, nyerep bahasan mama the, karasa malah kai Atam mah meh bijil cai panon, mama nerangkeun tina kitab tafsir Al Munir, fi Aqidah was Syari’ah wal Manhaj, seuratan Al Ustadz Doktor Wahbih Az Zuhaili dekam fakultas Fiqih Islami wa Madzahibiha di unifersitas Damsik.
Haneut moyan ki Sahamah geus jebul di buruan imah kai Adma, kasampak keur nyertrekan si Putridiuk. Sukur ka dieu kuring asa rareuwas, aya naon isuk keneh, rumasa we geus sababaraha poe kuring teu kamasjid, da ieu hayam euweuh anu ngurus jeung mun taya anu ngaheotan atawa nu nyetrekan sok kalah keudul kongkorongokna, geura ieuh urang cetrekan, ngan jung bae kai Adma nangtung bari muril-muril sarungna, kawasna teu karasa yen tadi saba’da salat subuh kabeurangan poho kana kopeah calana colorna dibengkeutkeun kana sirah da asa teu puguh mun salat bari budugul.
Pangaruh nu baheula meureun can beak, da baheula mah cenah teu sah salat bari make calana kolor sarua jeung teu sahna mun salat bari teu dikerepus, nya sakalieun poho teu dikerepus kolor tea we dibengkeutkeun kana sirah.
Teuing kumaha rarasaan kai Adma, hayoh nyetrekan si putrid diuk bari tuluy muril-muril sarung, antukna mah ki Sahamah ngabalieus bari meungpeung ari pamajkan kai Adma ngagorowok bari nanggeuy baki mawa sababaraha gelas cai enteh keur nyuguhan semah, mangerakeun meureun.
Beu,  nepika kituna kai Adma, pamajikanana ngagorowok deui bari nunjuk, ambuiiiiiiing, na kabina-bina teuiiiing.
Adma bri reuwas menerkeun sarungna, malah kakara inget calana kolorna meungkeut keneh dina sirahna, hampura ki Sahamah, omat ulah dibejakeun ka mama ajengan.
Bari ngerot cai enteh haneut na bangku awi diburuan, ki Sahamah nyaritakeun kasauran mama yen baheula jaman Nabi saw. Aya jalma anu ngaran Tsalabah, katonggoykeun ku riab domba jeung ontana nepika cul salat berjamaah poho yen aherat the leuwih alus batan dunya najan kemaha wae rohakana, Tsa’labah lain eling kalah didatangan ku utusan kangjeng Rasul dipenta zakatna oge teu pisan sok, kalawan rupa-rupa alesan.
Ki Sahamah pok deui pok deui, ngelingan yen ni’mat ngadenge kongkorongokna hayam pelung oge tangtu baris dihisab.
Pamajikan ki Adma nempas ; Da ceuk kuring oge lain nyarek resep ngukut hayam ngan ulah katungkulkeun, tepika cul ibadah era bisi nurun ka si ujang.
Geura tarimakeun panggeuing mama ajengan, untung aya keneh anu daek ngelingan.
Majalah al Qudwah 07 Rubrik Hikayat

Rabu, 24 Oktober 2012

KASIKSA BONGAN PERCAYA


Ku KH Usman Shalehuddin
Rengse panen disawah teh kari jaramina ngahuyud, anu subur caina buru-buru dikeueum umumna melak lauk, kitu oge ari caina anu teu ka kotoran ku cai pamiceunan ti pabrik anu sakapeung mah ngalugudur rupa-rupa, kumaha celepna mereun anu diparalidkeun ti pabrik-pabrik teh. Rahayat ges pada apal geugeuleuh pabrik the ulah dipiceunan ka walungan, ngan teuing kumaha pangna cai walungan boro-boro dipake kaperluan rumah tangga laukna oge bau minyak tanah, hangit kaambeuna. Kitu oge lauk anu kuat hirup dina cai kawas kitu. Urang lembur teh salangsara ku cai, sumur siuk saraat tarembong cadasna nu asalna mah beunang disiuk ku gayung jeung herang teu eleh ku cai ledeng.
Urang lembur ngantai ngakutan cai anu dikocorkeun ti pabrik-pabrik, sakitu oge bageur cenah juragan-juragan teh daek mere ngabagi ka urang lembur.
Sawah-sawah anu teu dipolah mun lain usum hujan, jadi garung bereulah tela-tela ngarewag, jadi lahan pangangonan, kitu oge ker anu boga angoneun. Dina usum hese cai mah urang lembur teh ngan kari awewe jeung barudak, kolot-kolot mah arusaha di kota-kota. Aya anu buburuh naktak mundak, ngabeca jeung rupa-rupa deui anu ngahasilkeun ku tanaga kasar. Oge teu kurang-kurang nu palinter dagang.
Anu araya di lembur nyalse, tapi teu kurang-kurang pigaweeun, kayaning barang jieun keur kaperluan sapopoe anu bahan-bahanna ges nyampak.
Ari poe juma’ah sarengse juma’ahan sok ngariung di imah ki Sahamah ti isuk keneh pamajikanna sopk kerah=kerih nyayagikeun anu nyarimpang ba’da juma’ahan tea. Haritamah aya sangu bereum jeung beleum sepat siem, oge ges sayagi seupan daun sampeu campur daun kadingdong seungit make daun walang, sambelna dadakan tarasi cirebon.
Ki Atam tambah era, omat ulah diuwar-uwar mun kuring daharna rada rampus bisi majar mamayu memeh gering.

Selasa, 23 Oktober 2012

PANGARUH ELMU

 Ku: K.H. Usman Shalehuddin
Ari dina usum panen mah urang lembur teh langka anu nganggur, kajaba anu geus karolot, geus teu karuat angkat jungjung. Tapi ari kitu mah bebersih ngalelening buruan nyesegan pager menerkeun cai sangkan balong teu kasaatan tara kungsi ku anu sejen. Sakelieun aya semah atawa sakeliuen aya riungan, keur anu baroga empang mah teu kudu hese nyiar, ngan kari nyiuk, mujaer mah biasana teu kudu melak oge tara kungsi kurang alaeun.
Sarengsena salat subuh berjama’ah, geus breg ka sawah rata-rata anu darerep, keur anu garetol mah ladang derep oge aya anu boga teundeun bekel keur nyanghareupan paceklik, ulah kungsi nguyang atawa uclak-eclok, komo kudu make kudu nginjeum duit renten, kapan teu kurang-kurang kaalaman, mun seug teu kabayar teh dina waktu anu dijangjikeun, geus puguh ari dosana mah, boroh teh tepika lapurna.
Ari lalega sawahna digarap ku anu narengah, ladangna medah-meduh buruan pinuh ku poe pare geus garing diampihkeun ka leuit numpuk karung-karung pelat hejo. Atuh puguh we, ari usum keur baroga bekel mah lembur teh haneuteun. Malah loba anu hajat, nu nyunatan, nu ngawinkeun, malah keur anu baleunghar mah sok make tatanggapan, tapi ari keur anu hirupna jajar pasar mah cukup we ku ngayakeun riungan, paribasa sok asal salamet, da ari nurutkeun syere’atna mah saur mama ajeungan oge asa teu kudu riweuh-riweuh teuing, komo teupika kudu bebeakan, bari nganjuk ngahutang.
Kai Sahamah minangka kokolot anu sok kapuntangan ku jalma ani keur aya pangabutuh, harita keur riweuh ngampihkeun ladang panen. Salianti sawah sorangan jeung ti sawah beunang nengah, ma’lum jalma anu kapercaya anu baleunghar ti dayeuh. Sabiwir hiji Kai sahamah teh jalma anu jujur, bruk-brak tara aya nu disumputkeun najan ukur sarawu.
Ari ngaluarkeun jakatna geus badami jeung anu kagungan, sapamedangan da puguh umaku ummat Rasulullah geus natrat dina Kuran geus dicontoan ku kang jeung Rasul katut para sahabat anjeunna. Kangaranan jalma iman piraku teu sieun ku ancaman naraka anu sakitu beuratna. Saur mama ajengan nalika anjena nerangkeun kumaha adzab kubur keur jalma anu teu ngaluarkeun zakat. Baris disampeurkeun ku oray anu huluna lain ngan hiji, baris teu reureuh macokan bari ngaleglegan dagingna, daging hak pakir miskin katut asnaf anu sejena anu sejena kabawa ka aherat. Dina mangsa hirup luyuh-layah bru dijuru bro dipanto ngalayah di tengah imah, tapi kadahar henteu, kainum henteu kapake henteu, ngan kari tanggungjawabna, dan bongan di dunyana jadi milikna.
Dina ngaluarkeun zakat tea, kai Sahamah sok aya jalma anu dipercaya pikeun aras-urus, gawe kasar mereskeun saha-saha anu hak narima. Mama ajengan tara pipilueun, anjeuna mah ngan maparin patwa-patawa sangkan teu kaluar angin pikeun anu hakna. Kai Adma jeung kai Atam sok mineung bagian minangka amilin. Zakat teh layah-luyuh, sabab dileumbur eta mah, sarerea ngaluarkeun zakat teh sok digundukkeun di kai Sahamah, minangka kapercayaan sarerea. Sabagian sok disimpen di tempat anu kawilang kajaga, keur cengcelengan dina mangsa jalma-jalma keur loba anu kudu ditulung, pangpangna jalma anu kedesek ku pangabutuh, sabab aya musibah jeung kaabus jalma anu aya hak pikeun narima, mustahik tea ngarana.
Sabagian aya anu diheulakeun dipisakeun, eta mah tanggungjawab mama ajengan nyaete keur hak fi sabilillh. Saha anu hak narimana, aya sababaraha urang anu biasa dibawa badami. Di leumbur eta aya jalma-jalma anu sapopoena ngan ngurus kapentingan agama, kayaning pangajian, ngawuruk barudak, malah dipentingkeun pikeun keur anu geus aya kaahlian dina nala’ah kitab-kitab, unggal taun aya anu bagian anu dipisahkeun keur ngayakeun kitab-kitabna. Da kapikir ku sarerea oge, aru teu nyampak kitab-kitabna mah anu ngurus agama teh ngan kitu jeung kitu moal aya undakna. Saur mama, jihad anu enya mah nyaeta jihad dina widang elmu, dan najan sumanget oge ari bodo mah sok lain tuturkeuneun, leuwih ti kitu ari masyarakat engges dina kabodoan mah nya teu kudu aya pamingpin.
Mama ajengan kacida ngomat-ngomatna, saurna ka anu sok miwuruk miwulang, “Kade ulah jadi guru anu doraka, ari barudak unggal usik teu reureuh-reureh dijurungkeun sangkan getol buca-baca, ari guruna teu meus-meueus acan, atuh nya bakal kumaha santri-santrina, unggal taun ngan kitu keneh-kitu keneh taya paningkatan. Tah anu kieu sok disebut guru beku teh, maun dina cai mah teu ngalir akibatna jadi bau, jadi sumber kasakit ka anu ngarulik, nya hasud te angarana, lain nuturkeun atawa nurutan, kalah kitu wae umur teh beak dipake ngobrolkeun kateugenah.”
Urang lembur eta agul dumeh santri-santrina palinter, maca kitabna lancar da anu kesebut pasantren mah moal teu kagambar anging kitab-kitab, jeung geus katoong pangabisana. Jadi ? kungsi masantren kudu ngurus jeung ngatur pasantren. Teu kasawang mun santri teu ngarti tangtu nanyakeun ka ustadna, mun ustadna teu ngarti nanakeun ka pamingpinna, mun pamingpinna teu ngarti nanyakeun ka anu ngaturna, kumaha mun anu ngaturna wae teu meueus-meueus acan ka alif, ba, ta, cek anu poksang mah, maksakeun maneh ngimaman oge maca fatihahna salah tujuh.
Dina riungan pikeun nyalurkeun zakat tea, diutamakeun keur kitab-kita, sabab geus mufakat urang lembur eta, unggal taun kudu aya nu dibeuli dipasrahkeun ka anu geus katembong bener-bener bisa muthala’ahna, jujur, ihlas, jeung enya mangfa’at keur ummatna.
Pareng dina usum morekat, ahli masjid samiuk, anu biasa digarawe buburuh boh macul boh ngored, malah aya anu ngaborong ti mimiti macul tepika ngarambet mindo, saparapat tina ladangna diestokeun keur kapentingan pasantren. Da marenehna geus ngalarti, keun bae cenah anu ngalajar mah engtong diganggu, ngarah jongjong ngulik, entong diganggu ku ngabagi-bagi waktu pikeun mikirkeun usaha nyumponan bubutuh rumah tanggana. Kasauran Mama Ajengan diestoken pisan sakumaha anu kaunggel dina Kuran. Ku sumangetna ngahadiran pangajian, salat berjama’ah masing-masing ngan hayang tutulung rebo ku amal soleh moal isin mayunan dina Yaumal Hisab. Lembur teh sepi tingtrim tengtrem ayem, karasa kasauran Mama Ajengan yen jalma iman mah teu beda jeung hiji wangunan diri, mun seug ngarasa nyeri najan indung suku oge karasana ku sakabeh awak. Kitu dawuh kang jeng Rasul. Karasana pangaruh anu berelmu, kama’muran masjid, gede pangaruhna kana kama’muran jalma-jalma nu aya dilembur eta. Ieu pisan kawasna anu diwangun ku hirup berjama’ah, pamingpin salawasna karasa aya najan teu katembong jentulna, keur jalma iman mah kasauran Rasul teh teu kantos pupus, karasa pisan. najan sorangan di mana bae aya saja’ahna sareng kang jeng Rasul katut para sahabatna, satungtung cekel kana warisan anjeuna, Kuran jeugn Sunnah.


Senin, 22 Oktober 2012

BUNGAH SOTEH KU RIWEUHNA

Saur mama; “Ari nurutkeun itungan dagang mah nya naon untungna ngurus anak,

upama dibandingkeun jeung ngurus domba, apan can nincak sataun oge geus beunang didahar,

sohor dagingna oge sate kambing muda, hargana oge undak batan anu geus kolot. Sedengkeun ari ngurus anak,

teuing iraha mulang tarimana, apan hayang jadi jalma pinter teh salianti waragadna teu saeutik,

waktuna oge aya kana welasan taun, malah boa urang kaburu euweuh.

Numutkeun dawuh Rasul mah, ngurus anak teh teu beda jeung melak korma mun diurang mah melak kalapa,

malah buah anu saestuna lain buah kalapa anu eta tapi buah amal anu baris mayeng. Ngan tangtu moal bisa ku cara cul jeun.

Anak nu dilahirkeun ku urang Islam eta teh muslim, ahli waris,

patali jeung hitanan langsung bae diajar salat anu jadi pondamen keur amal hirup satuluyna,

minangka dadasar keur jadi manusa anu soleh tea. Tah eta kawajiban kolot,

nya ulah ngan hayang ngeunahna wungkul ari kahayang boga anak anu soleh

tapi teu pisan merhatikeun kana jeujeuhan daek mamagahana.

Nya sarua wae jeung ngaharepkeun pepelakan teh buahna meuhpeuy tapi teu pisan aya kadaek dina lebah ngurusna.

KUDU NGAN KARI CUCUKNA

Ku K.H. Usman Salehuddin
Ti beurang keneh angkeub pihujaneun meded katembong beulah ti wetan aya buntut hujan, angin bula-bali guludug pasambung-sambung ditema ku gelap ngampar. Teu lila ngan breg bae hujan ngagebret, dibarung jeung angin ngagelebug. Teu saeutik kenteng-kenteng imah anu haliber kabawa angin. Tara-tara ti sasari ti wahangan kadenge sora seah, caina umpal-umpalan beuki lila beuki lebleban, mimiti kolong kakeeum hayam rabuL kaluar. Umur-umuran ka lembur eta make aya caah gede, kituna teh bari hujan can deuk raat, ari geus tepi kana lebah palangkakan mah pengeusi lembur teh paburisat moro tempat anu rada luhur nu teu katepi ku cai caah.
Atuh, teu saeutik banda beunang hese cape itikurih teh jadi lapur kakeueum,

HIKAYAT

Ku K.H. Usman Salehuddin
Keur anu paruasa mah, karasa geus ngeusian umur ku amal anu mulya, amal sabulan pinuh taya menit anu teu eusi ku ibadah ka Allah. Dahar sahurna, sarena, hudangna katut lapar jeung halahabna. Kituna teh bari dijaga pisan tina lampah anu teu merenah, kayaning basa anu sugal, cowong cawokah, sakalieun ngadenge anu teu matak genah oge, harita mah tara saruana da puguh keur puasa tea. Tapi kituna teh lain ngan sabulan puasaeun wungkul, karasa minangka latihan keur laku lampah satuluyna,
Ki Sahamah, ki Atam jeung ki Adma, anu teu ingkah balilahan ti lembur kawas batur, teu reureuh ondangan ti ditu ti dieu aya anu beurang, anu peuting malah aya anu ngahaja pasosore.
Dina riungan teh sakalian sok dimangpaatkeun ku pangajian, pangpangna nu patali jeung ngaraketkeun duduluran ngaronjatkeun sumanget amal soleh, malah teu kurang-kurang anu sakalian nyawalakeun ngadegkeun pasantren jeung masjid. Anu ku pasantren jeung masjid teh bisa ngahudangkeun kam'muran keur masrakat balarea.

KHUTBAH NIKAH: NGAWUJUDKEUN RUMAH TANGGA ANU BAGJA


Sembah sujud pangabdian pamujaan, tinuju wungkul ka Allah Rabbun Ghafur nu Maha Welas nu Maha Asih, Nu neteskeun hidayah rohmat-Na ka saha bae nu ibadah nurutkeun galur Rasulna.
Para wargi miwah para sepuh nu dimulyakeun ku Allah
Alhamdulillah mangrupakeun pujian nu paling pantes kaluar tina lisan sarta ngawujud dina amalan urang sadaya, lantaran ku qudrah sareng iradah mantena urang sadaya tiasa riung mungpulung, patepung lawung patepang wajah dina kaayaan sehat wal afiat  bari dibarung ku kayakinan anu kuat yen teu aya hiji kajadian anu tumiba, hiji peristiwa nu karandapan ku manusa dina kahirupan alam dunya anging parantos ditetepkeun taqdirna Allah, di antara eta taqdir the nyaeta teu lami deui bakal karandapan ku dua insan nu nyanding di payuneun urang. Kumargi kitu urang sadaya miharep mugia takdir nu kaalaman ku dua mempelai mangrupakeun takdir Allah nu pangsaena.
Ikhwatu Iman Rahimakumullah
aya tilu ayat nu sok dibaca ku Rasulullah nalika khutbah tikah, nu sakabehna nganggo kecap ittaquu (bertaqwalah). Lamun eta tilu ayat the dibaca sacara langsung tina mushaf Alquran, Sim kuring yakin, boh panganten bari urang sadaya komo deuih panganten baru moal nyangka ayat-ayat eta aya patula-patali jeung urusan pernikahan sarta rumah tangga. Kusabab kitu sim kuring bade maparin kado pernikahan sangkan jadi bekel pikeun ngajalankeun kahirupan rumah tangga, kadona the kieu. Kahiji, palebah mana hubungan ayat-ayat eta jeung urusan pernikahan sarta rumah tangga. Kedua, naha ngan tilu ayat nu eta nu baca ku Raul nalika khutbah tikah, padahal ayat-ayat Alquran teh kacida seeurna? Tilu ayat nu dimaksud nyaeta
Sembah sujud pangabdian pamujaan, tinuju wungkul ka Allah Rabbun Ghafur nu Maha Welas nu Maha Asih, Nu neteskeun hidayah rohmat-Na ka saha bae nu ibadah nurutkeun galur Rasulna.

Tilu ayat nu dimaksud nyaeta

Ayat kahiji
( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ )
Yeuh jalma-jalma anu ariman aranjeun sing tarakwa ka Allah kalawan bener-bener takwana jeung aranjeun ulah maot anging dina kaayaan Islam. Q.s. Ali Imran:102
hubungan ayat jeung pertikahan
Dina ieu ayat Allah marentahkeun ka kaom muslimin, boh panganten bari pangpangna panganten baru,

SIFAT JALMA ANU SAMPURNA

Ku: Ibnu Muchtar

Gusti Allah parantos ngadamel manusa ku pangsaena adegan sarta pangkumplitna parabot hirupna, nyaeta anggota anu rupa-rupa gunana serta dipasihan akal pikeun mikir dina ngatur hirup dina kumbuhna, beda sareng makhluk-makhluk nu sanesna.

Pidawuh Allah Swt:
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا
Hartosna: “Jeung satemen-temenna Kaula geus ngamulyakeun ka anak-incu Nabi Adam. Kaula geus ngangkut maranehna di daratan (make tutumpukan) jeung lautan (make parahu atawa kapal). Kaula geus mere rejeki anu aralus atawa ngareunah ka maranehanana jeung Kaula geus ngaleuwihkeun ka maranehanana anu sampurna pisan, ngaleuwihan ti kalolobaan mahluk Kaula.” (QS. Isra, 17:70).

Saur Imam al-Maraghi, “Nu dimaksud ku kalimah kalolobaan mahluk Kaula (Allah) nyaeta salian ti malaikat. Cindekna, ieu ayat mangrupakeun pangjurung sangkan manusa sukur kana ni’mat sarta henteu ka campuran ku musyrik, sabab Allah geus netepkeun keur manusa naon bae nu aya di daratan  jeung lautan. Dalah Mantena parantos miara manusa kalawan hade sarta maparin pituduh tina parahu atawa kapal nu dijieun sarta dipake ngalaut, oge Mantena geus mere rejeki anu aralus atawa ngareunah ka maranehanana, jeung geus ngaleuwihkeun ka maranehanana ngaleuwihan ti kalolobaan mahluk Allah.” (Tafsir al-Maraghi, juz 15, kaca ka 146)

Kumargi, manusa teh pangmulya-mulyana makhluk Allah lamun seug maranehna tiasa ngamangpaatkeun eta parabot hirupna sakumaha mistina. Tapi upama henteu tiasa, balukarna jadi makhluk anu panghina-hinana, langkung hina tibatan sato.

Pidawuh Allah Swt:
وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ
Hartosna: “Jeung demi satemenna Kaula geus nyieun pikeun eusi naraka jahanam teh nyaeta ti kalolobaanana jin jeung manusa anu maranehanana ngabarogaan hate tapi  henteu dipake ngahartikeun kana ayat-ayat Allah, maranehanana ngabarogaan panon tapi henteu dipake nempo kana tanda-tanda kakawasaan Allah, maranehanana ngabarogaan ceuli tapi henteu dipake ngadengekeun kana ayat-ayat Allah. Kaayaan maranehna teh lir ibarat sato hewan, tapi hakekatna mah leuwih ngaco tibatan sato. Maranehanana jalma-jalma anu mopohokeun atawa ngalalaworakeun kana parentah Allah.” (QS. Al-A’raf, 7:179).

Periyogi di perhatoskeun, yen :
1.    Calon ahli naraka the ti sarebu urang aya 999 urang.
2.    Jalma anu jahat leuwih bahaya tibatan sato. Hal ieu tiasa di buktikeun dina kajadian sadidinten anu tumiba ka sapalihna jalma anu jahat, anu ingkar kana hukum Allah.
Mangpirang-pirang jalma anu carilaka, anu sangsara ku lampahna sorangan, kadangkala maotna oge tara aya anu ngurus, malah masyarakat aratoheun kumaotna.
Tapi sato hewan anu galak, terus dipeuncit, aya keneh mangpaatna, boh dagingna, kulitna jeung sajaba ti eta.

Sangkan manusa tiasa tetep aya dina kamulyaan boh di dunya sumawonna di aherat, Gusti Allah kalawan rohmat-Na anu agung parantos masihan pituduh kieu :
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ
Hartosna: “Henteu hade pagawean maraneh sakapeung nyangharepkeun beungeut (jiwa) maraneh ka beulah wetan jeung sakapeung ka kulon,

HIKAYAT


Ku K.H. Usman Salehuddin
Teuing ti iraha ki Atam tara balik, mun anu macul geus baralik, nu ngagaru geus ngagiringkeun munding bari manggul garuna, manehnamah tara kamana-mana ngan kitu we ngaringkeb maneh di saung sawah.
Tatangga leungiteun, biasana oge meh unggal isuk aya ngulampreng, sore-sore sok nyangheuy bari tara lesot padudan, najan teu dibakoan. Malah sakapueng mah sok jeung pamajikanana bari wawangkong. Ki Atam kungsi nyarita ka nu ngandir cai peuting-peuting, cenahmah ki Atam keur keuheul ka pamajikan, make aya timburuan ngan hese kumaha nyaritakeunana.
Sanggeus disedek-sedek mah, antukna ki Atam balaka, “Eta cenah ari sore-sore sok aya nu ngaliwat, beunang dangdan bari lieuk deui lieuk deui ka imah manehna, teuing urang mana eta jalma teh, da kuring kakara nempo, jeung eta deuih pamajikan ari sore the sok dangdan tuluy ngalangeu diburuan, dakuna mah ngabebenjokeun budak.
Kalahku ditatanyakeun ku mama ajengan, ki Atam eleh geleng, memeh magrib geus pangheulana ka masjid, ba’da salat berjamaah, mama ngaderes kitab MARIFATU SUNAN WAL ATSAR seratan Syeh Abu Bakar Ahmad bin Husain bin Ali Al-Baihaqi anu ditahkik ku Sayyid Kurdi Hasan. Harita anjeuna nerangkeun, kumaha du’ana sangkan hate beres salamet, salat khusyu’ teu karobeda ku rupa-rupa anu sabenerna teu perlu.
Nyaeta pisan diantara anu sok ngaganggu teh, upama jalma keur goreng sangka, malah akibatna kanyaah oge sok jadi ludes, rek amal soleh jadi karagok, sare teu tibra, gawe tara bener, kasanggupan tara dianggap penting, rarasaan batur teh ngan salah  jeung salah bae ka manaehna, anu bener the ngan manehna wungkul, nya ringkesna mah jadi kitu salah kieu lain.
Ngadenge mama sasauaran kitu, ki Atam jadi kasindiran, lain nganuhunkeun dinasehatan, ma’lum jalma keur poekeun, malah jadi katambahan ku sangka anyar.

AMAL HADE TEH NGAMA’MURKEUN


Oleh : K.H. Usman Shalehudin

Hawar-hawar ti jauhna sora hayam kongkorongok di ditu ti lembur nu jauh lembur singkur ngarunggunuk babakan nu tembong gelor kahalangan ku ngaplakna pasawahan, imah-imah patorengga malah aya anu nenggang rada anggang ti tatangga.
Najan sabudeureun lembur teh pasawahan upluk apalak, tapi urang dinyana ngan ka kuli molah ladangna diduakeun, anu kagunganana mah aya di dayeuh umumna jalma asing, nya teuing ti mana baroga duit. Ari cenah mah pasawahan anu sakitu legana teh beak jadi anu batur ti saprak jalma asing garanti ngaran jeung dimeunangkeun mareuli tanah bari teu pisan diwatesanan.
Nya kitu tani ngan kari daki, tanaga ngan kari kesang, da puguh memeh panen oge geus beak ku ijon atawa injeuman nu make renten, kapeuncit kuriling ku ragaji Inggris.
Ari asalna mah digadekeun duit gadena direntenan, nya teu kurang-kurang anu batan katebus kalah lapur, asal nu boga teh ayeuna mah jadi panyawah.
Sakeudeung deui ka panen, lain bungah kalah rumahuh, ari ras ku bayareun gemuk, binih, jeung ongkos molah ampir kabeh beunang nganjuk ngahutang, rajeun aya sesa ngan ukur keur mahi dahar, pari basa keun bae batan nganggur taya pisan pacabakan.
Dina usum paceklik sakalieun indit ka dayeuh, hese nyiar pakasaban, bati kabita ku anu guluyar guluyur teh ngan batur jeung batur bae.  Ku kitu teh pantes upama aya jalma anu nyarita, “jalma miskin mah teu jahat oge geus sidekah”. Bari sakapeung mah anu baroga teh kawas-kawas geus areuweuh kaera nembongkeun kamewahan di hareupeun jalma anu dahar isuk teu sore, giluk-giluk kari tuur herang-herang kari bincurang teh saenyana.
Di lembur ki Sahamah aya jalma pinter usaha, tapi sakitu riweuhna teh tara tinggaleun salat berjama’ah, dina pangajian tara calik panghareupna,

BALUKAR NU PANAS BARAN


Ku: K.H. Usman Shalehuddin

Kabeh nu digarawe di perkebunan teh, ka mandor eta mah nyarebutna juragan mandor, sohor ku bageurna, tara aya bayaran nu kuli metik disunat make rupa-rupa alesan, malah mun pareng aya nu kadesekku pangabutuh bari taya gideungkeuneun, asal balaka bae sok tara di engkekeun, buru-buru dicumponan. Nyaah cenah, kapan bisa hirup jadi mandor teh, sabab ayana jalma
leutik nu karuli, tibra sarena jalma gede teh ku balageurna jalma nu laleutik, jeung jalma leutik mah ku teu maling oge geus sidekah, nya meujeuhna mun karerepetna diperhatikeun.
Kabeh nu karuli, bawahan mandor eta mah  hormatna lain ngan sakadar ngadunungan, tapi nyaah, eta we anu kabeneran manggih suung balik metik, teu tuluy balik ka imah, nyimpang heula ka bumi juragan mandor, hoyong karaosan cenah. Dipihormatna juragan mandor teh sarua deuih jeung ka geureuhanana, da eta wae geureuhana oge mun pareng uninga aya budak gering anak tukang petik sok buru-buru dirawu dipangku ditambaan, da puguh aya mantri kasehatan anu teu anggang ti bumina.  Ngan nyakitu, mun uningaeun aya nu tatamba ka dukun sok diantep, da saur mama ajengan oge nalika anjeuna nerangkeun dawuh Rasul saw. “Sing saha anu datang ka dukun, tuluy tumanya bari enya dipercaya, moal ditarima shalatna opat puluh poe”.
Ari di perkebunan teh aya anu rajin tuncab-tanceb tumpang sari, sampeu, tomat, kumeli jeung rea-rea deui, lumayan keurnambah-nambah pangasilan. Kabeneran da puguh ku hade urus, usum eta mah melak engkol teh hasilna mucekil,

Minggu, 21 Oktober 2012

KABELEJOG KU PANGOLO


يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيهِمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا
Syetan ngajanjikeun ka manusa ku janji-janji sarta ngagugah ku pangharepan/angan2 kosong ka manusa, padahal syetan teu ngajanjikeun  ka manusa, taya lian mung sakur tipuan balaka. (dina raraga nipu ka manusa) (anNisa, 4:120)

Makna Kabelejog Ku Pangolo.
Kabelejog ku pangolo, dina bahasa arabmah (ghurur). Nyaeta urang geus ngarasa cukup jeung yakin ku cara ibadah urang. Atawa malah wegah ibadah kulantaran geus ngarasa kagok tikunclum kana dosa.
Anapon ghurur  hartosna tipudaya, nyaeta katipuna diri lantaran ngarasa geus genah mernah tuma`ninah, panuju ku pangolo jeung pangbebenjo hawa nafsu. Eta pangolo tur pangbebenjo teh lir ibarat bantal dina luhur kasur anu ngagupayan jalma nu tunduh kacida dugikeun teu walakaya teu daya teu upaya keur nampik eta panggero teh, lain urang rek ngayakeun perlawanan malihan urang teh turut jeung ngagugu kana kahayangna.
Secara bahasa ghurur berasal dari gharra-yaghurru-gharran, ghuraran dan ghirah. Ibn Manzur mengartikan dengan kida’ (tipuan), tama’ dan bathil. Sedangkan secara istilah makna ghurur mempunyai dua versi, yaitu :
  1. Kata ghar apabila dibaca dengan ghurur maknanya adalah kebathilan-kebathilan. Al-Zuzaj menjelaskan bahwa ghurur adalah jamak dari gharin yang artinya apa yang dibanggakan dari kesenangan dunia.
  2. Kata ghar apabila dibaca gharur, maka maknanya segala hal yang menipumu dari syetan dan manusia dan yang lainnya, berbeda dengan Ya’qub bahwa dia mengkhususkan gharur maknanya adalah syetan.
Dari dua versi makna ghurur diatas, al-Raghib juga menjelaskan bahwa
فالغرور كل ما يغر الإنسان من مال وجاه وشهوة وشيطان وقد فسر بالشيطان إذ هو أخبث الغارين وبالدنيا لما قيل الدنيا تغر تضر وتمر
gharur adalah segala hal yang menipu manusia dari harta, pangkat, jabatan, dan syetan. Selanjutnya al-Raghib menjelaskan kata gharur ditafsirkan dengan syetan karena syetan merupakan penipu yang paling keji. Sedangkan dengan dunia karena dunia dapat menipu dan merusak (al-Mufradat, hal. 359). Dari tiga makna yang diungkap oleh para ulama di atas nampaknya uraian yang dijabarkan oleh al-Rhagib lebih luas dan terperinci.
Diantara makna ghurur dalam al-Qur’an, yang pertama ghurur yang disebabkan oleh syetan, kedua orang-orang kafir, munafik dan yang ketiga dunia dan perhiasannya.
Ghurur yang disebabkan ole syetan, diantara ayat yang menerangkan makna ini adalah, Qs. Annisa’ : 120,
Artinya: “syaitan itu memberikan janji-janji kepada mereka dan membangkitkan angan-angan kosong pada mereka, Padahal syaitan itu tidak menjanjikan kepada mereka selain dari tipuan belaka”
Ghurur  numutkeun Alquran
Lafadz ghurur dina alquran disebatkeun aya dina sababaraha surat, teu kirang ti salapan kali kecap ghurur  disebat dina ayat-ayat alquran, diantawisna: dina surat Ali Imran 3:185; AnNisa’ 4:120; Al-An’am 6:112; Al-A’raf 7:22; Al-Isra’ 17:64; Al-Ahzab 33:12; Faathir 35:40; Hadid 57:20; dan Al-Mulk 67:20.
Ghurur  numutkeun Alhadits
حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ مُوسَى حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ قَالَ حَدَّثَنِي ابْنُ جَابِرٍ قَالَ حَدَّثَنِي بُسْرُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ الْحَضْرَمِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو إِدْرِيسَ الْخَوْلَانِيُّ أَنَّهُ سَمِعَ حُذَيْفَةَ بْنَ الْيَمَانِ يَقُولُ كَانَ النَّاسُ يَسْأَلُونَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ الْخَيْرِ وَكُنْتُ أَسْأَلُهُ عَنْ الشَّرِّ مَخَافَةَ أَنْ يُدْرِكَنِي فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا كُنَّا فِي جَاهِلِيَّةٍ وَشَرٍّ فَجَاءَنَا اللَّهُ بِهَذَا الْخَيْرِ فَهَلْ بَعْدَ هَذَا الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الشَّرِّ مِنْ خَيْرٍ قَالَ نَعَمْ وَفِيهِ دَخَنٌ قُلْتُ وَمَا دَخَنُهُ قَالَ قَوْمٌ يَهْدُونَ بِغَيْرِ هَدْيِي تَعْرِفُ مِنْهُمْ وَتُنْكِرُ قُلْتُ فَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ قَالَ نَعَمْ دُعَاةٌ إِلَى أَبْوَابِ جَهَنَّمَ مَنْ أَجَابَهُمْ إِلَيْهَا قَذَفُوهُ فِيهَا قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ صِفْهُمْ لَنَا فَقَالَ هُمْ مِنْ جِلْدَتِنَا وَيَتَكَلَّمُونَ بِأَلْسِنَتِنَا قُلْتُ فَمَا تَأْمُرُنِي إِنْ أَدْرَكَنِي ذَلِكَ قَالَ تَلْزَمُ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِينَ وَإِمَامَهُمْ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ جَمَاعَةٌ وَلَا إِمَامٌ قَالَ فَاعْتَزِلْ تِلْكَ الْفِرَقَ كُلَّهَا وَلَوْ أَنْ تَعَضَّ بِأَصْلِ شَجَرَةٍ حَتَّى يُدْرِكَكَ الْمَوْتُ وَأَنْتَ عَلَى ذَلِكَ. رواه البخار والمسلم
“(dina hiji mangsa) jalma-jalma tumaros ka kanjeng Rosul dina perkara kahadean (perkara anu ngagumbirakeun). Anapon kuring tumaros ka anjeuNa perkara kagorengan (nyaeta perkara-perkara anu nguciwakeun hate tur mawa kana kagorengan/bencana) sabab khawatos bakal kaalaman ku kaula (zaman samacam) eta; kaula tumaros: “ya  Rasulullah kapungkur urang aya dina kaayaan masa jahiliyah jeung masa kagorengan (kemelut kacau balau). Dina waktos harita Allah maparin ka urang sadayana kahadean (Islam yang kini kami alami, aman tentram). Dupi saba`da kahadean ieu bakal aya kagorengan?”. Rasulullah ngawaler “(yup)leres” tangtu aya. Simkuring naros deui: “dupi saba`da kagorengan eta, bakal aya deui kahadean?, Rasulullah menjawab: “(yup)leres”, bakalan datang kahadean, mung didinya bakal aya “dachonun”.
Kuring naros deui: “Naon ari “dachon” teh? Rasulullah bersabda: nyaeta hiji golongan anu mamarin pituduh lain pituduh ti kaula; sabagian, ku aranjeun diakui kabeneranna sabagian deui hentu (nyaeta ku lantaran pacampur natara  sunah jeung bid’ah)”.
Kuring tumaros deui; dupi saba`da kahadean ku ayana “dachon” eta, bakalan aya kagorengan?“. Rasulullah ngadawuh “yup, aya, nyaeta “du’atun ‘ala abwabi jahanam“, para juru dakwah dipanto-panto naraka jahannam (sangkan asup kajerona). Jeung sing saha jalma anu turut kana panggerona, tangtu bakal digebruskeun kajero naraka”.
Kuring nguhunkeun ka kanjeng Rosullulloh: “nun” Rasulullah, mugia anjeun kersa nerangkeun  sifat-sifat eta panggero ka urang sarerea!”.
Rasulullah ngadawuh: nyaeta maranehna teh (dina zhahirnya) sakulit jeung urang (sarua  berkulit islam) sarta nyarita (dina zhahirnya) ku letah urang  (al-Qur’an jeung as-Sunnah)”.
Kuring tumaros deui: “Dupi naon wae anu kedah diantisipasi dina eta zaman, upami kaalaman kukaula?”
Rasulullah ngadawuh: “Mun eta kaalaman ku anjeun, anjeun ulah leupas ti jama’ah muslimin sarta imam muslimin!”
Kuring tumaros: “Kumaha upami teu aya jama’ah sareng teu aya imam?”
Rasulullah ngadawuh: “Poma jauhan ku anjeun sakabeh (du’atun ‘ala abwabi jahnam) eta, sanajan  (ceuk paribasa) anjeun dahar akar tatangkalan nepikeun ajal ngajemput anjeun. Anjeun kudu panceg (teu turut ka para panggero (du’atun ‘ala abwabi jahanam))”. (H.R. Bukhari dan Muslim)
Saha wae nu sok ngolo urang, sangkan urang tikusruk kana kahinaan?
Numutkeun sababaraha katerangan, saenyanamah yen musuh urang teh, ti mimiti diciptakeunna manusa (Adam As) dugi kakiwari mung hiji, nyaeta iblis atanapi nu disebat setan tea.
Dina al-Quran surat al-An’am:112 disebatkeun
وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الإِنسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُور
“Kukituna, Kaula jadikeun Musuh ka tiap-tiap nabi, nyaeta syaithan (ti jinis) manusa jeung (ti jenis) jin, sabagiannana ngaharewoskeun ka sabagian nu lain ku omongan-omongan / kecap-kecap anu kacida endahna sangkan katipu (kabelejog)”
Dina kisah Nabi Adam As, tiasa ditingal ku urang yen setan geus ngagoda Adam jeung Hawa ku kecap-kecap / dibebenjokeun ku  kabohongan. Setan ngagoda;
فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِن سَوْءَاتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَـذِهِ الشَّجَرَةِ إِلاَّ أَن تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ (الأعرف 20)
Prak setan teh ngaharewos ka maranehna duaan supaya nembrak ka maranehna oratna anu ditutupan jeung pokna: Pangeran arandika teh henteu ngalarang ngadeukeutan eta tangal, anging supaya arandika teu jadi malaikat atawa teu jadi ti antara anu lalanggeng” (Al-A’raf 7:20).
Mangka setan ikrar mungguhing Allah yen maranehna rek daya upaya nyasarkeun manusa ku rupa-rupa cara.
Ku ayana jangji setan ieu, geus sakuduna urang waspada kana satiap anu diharewoskeun ku setan kaurang sadayana, khususna syetan ti jenis manusa. Dina upaya setan pikeun ngarebut kakawasaan, ku cara ngumbar janji-janji anu saolah-olanh nguntungkeun ka umat islam khususna. Waspada kana satiap janji setan pikeun nyesatkeun urang, anu saenyanamah mung sakur nipu balaka.
Sagala cara ku setan dilakonan pikeun ngajurumuskeun urang. Sakumaha geus dijelaskeun dina alQuran, yen setan geus jangji rek ngagoda manusa ku cara naon wae sangkan maksiat ka Allah swt.
قَالَ فَبِمَاأَغْوَيْتَنِي َلأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ {16} ثُمَّ لاَتِيَنَّهُم مِّنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَآئِلِهِمْ وَلاَتَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ {17} قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَّدْحُورًا لَّمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لأَمْلأَنَّ جَهَنَّمَ مِنكُمْ أَجْمَعِينَ {18}
Ceuk iblis: Ku margi gusti parantos nyasarkeun abdi atuh abdi bade ngadodoho pikeun ngagoda maranehna tina jalan gusti anu lempeng. Lajeng abdi bade ngadongkapan maranehna ti hareupeunana, ti tukangeunana sareng ti kenca-katuhueunana, sareng moal kapendak ku Gusti kaseuseuran ti antawis maranehna nu muji sukur.

Pandangan Hidup Orang Sunda


Oleh Ajip Rosidi

A. Pendahuluan
Tidak mudah bagi saya untuk memenuhi permintaan panitia agar berbicara tentang “Pandangan Hidup Orang Sunda”. Kalau tidak salah, beberapa tahun yang lalu Proyek Sundanologi pernah mengadakan penelitian tentang hal tersebut oleh sebuah tim yang dipimpin oleh almarhumah Prof. Dr. Soewarsih Warnaen. Hasilnya berbentuk buku tiga jilid yang masing-masing cukup tebal. Sayangnya semua buku saya masih dalam peti, sehingga tidak dapat saya konsultasi mengenai isinya. Yang saya ingat, penelitian tersebut berdasarkan (hanya) beberapa buku dan naskah untuk mengetahui pandangan hidup orang Sunda masa lampau, di samping mengadakan wawancara untuk mengetahui pandangan hidup orang Sunda masa kini.

Saya sendiri belum pernah mengadakan penelitian tentang hal itu dan tidaklah mungkin dalam waktu yang singkat melakukannya untuk keperluan sekarang. Selain kesibukan yang bersifat yang tak kenamengena dengan penelitian, juga minat saya sekarang tidaklah terfokus ke sana.

Namun demikian untuk memenuhi permintaan panitia, saya sempat memeriksa beberapa ratus peribahasa dan babasan Sunda yang dikumpulkan oleh Mas Natawisastra dalam buku Saratus Paribahasa jeung Babasan yang terdiri atas lima (Cetakan I Jakarta, 1914; Cetakan II, Jakarta, 1978) dan Babasan jeung Paribahasa Sunda yang disusun oleh Samsoedi (Jakarta, t.t., agaknya awal tahun 1950-an). Meskipun nampaknya buku yang kedua, bersumber kepada yang pertama, namun ternyata dimuat juga peribahasa yang tidak terdapat dalam buku yang pertama, sehingga menambah jumlahnya dengan yang tidak ada pada kelima jilid buku yang pertama.

B. Peribahasa yang Islami

Karena saya terpengaruh oleh pendapat sahabat saya almarhum H. Endang Saifuddin Anshari, M.A, yang dikemukakannya dalam Riungan Masyarakat Sunda di Bandung tahun 1967, yang menyimpulkan bahwa “Islam teh Sunda, Sunda teh Islam“, maka ketika meneliti peribahasa Sunda itu yang saya cari adalah peribahasa yang Islami. Namun di luar dugaan, ternyata dari 500 peribahasa lebih yang dimuat di dalam kedua buku itu, yang bersifat Islam atau berbau Islam karena mempergunakan kata-kata yang berasal dari lingkungan Islam, sedikit sekali. Seluruhnya hanya ada 16 buah peribahasa, yaitu:

   1. Kokoro manggih mulud, puasa manggih lebaran (I: 36).
   2. Manuk hiber ku jangjangna (I: 38).
   3. Undur kadeuleu punduk, datang kadeuleu tarang (I: 75).
   4. Jauh ka bedug (II: 16).
   5. Leuwi jero beunang diteuleuman, hate jalema deet henteu kakobet (II: 39).
   6. Ngalebur tapak (II: 60).
   7. Rup ku padung rap ku lemah (II: 85).
   8. Babalik pikir (III: 7).
   9. Mun teu ngarah moal ngarih, mun teu ngakal moal ngakeul, mun teu ngopek moal nyapek (III: 54).
  10. Dihin pinasti anyar pinanggih (IV: 16).
  11. Mulih ka jati mulang ka asal (IV: 37).
  12. Kokoro nyoso, malarat rosa, Lebaran teu mencit hayam (V: 25).
  13. Mipit teu amit, ngala teu menta (V: 31).
  14. Dikungkung teu diawur, dicangcang teu diparaban (PB: 9).
  15. Hirup nuhun, paeh rampes (PB: 15).
  16. 16. Umur gagaduhan, banda sasampiran (PB: 34).

Kemudian saya mengingat-ingat peribahasa Sunda yang bisa disebut Islami, dan ternyata hanya berhasil mencatat beberapa buah, yaitu:

17. Hirup di dunya darma wawayangan.

18. Rejeki tara pahili, bagja teu paala-ala.

19. Pondok jodo panjang baraya.

Seluruhnya tidak sampai 20 buah, artinya tidak sampai 4% dari seluruh peribahasa yang diteliti! Apakah dengan demikian peribahasa yang konon mencerminkan jiwa atau pandangan hidup orang yang memilikinya, yaitu orang Sunda, dapat disebut Islami, sehingga dapat disimpulkan bahwa Islam itu Sunda dan Sunda itu Islam? Kalau melihat persentasinya yang begitu rendah, niscaya tidak dapat kita menyimpulkan bahwa Islam itu Sunda atau Sunda itu Islam.

C. Arti Peribahasa yang Dicatat

Tadi sudah saya katakan bahwa peribahasa yang saya catat itu bukan semata-mata mencerminkan pandangan hidup yang Islami, juga yang hanya menyebut ciri-ciri lingkungan Islam, seperti: lebaran, mulud, dan bedug. Secara berurut akan saya uraikan arti peribahasa-peribahasa tersebut.

1. Kokoro manggih mulud, puasa manggih lebaran. Terjemahannya: Orang melarat bermuludan, orang puasa berlebaran. Peribahasa tersebut digunakan untuk menyebut yang ajimungpung, serakah dan tidak tahu batas. Nilai ini bersesuaian dengan Islam yang menganjurkan agar orang tahu batas, atau mengambil jalan tengah (bukan yang ekstrim).

2. Manuk hiber ku jangjangna. Terjemahannya: Burung terbang memakai sayapnya, manusia dengan akalnya. Peribahasa ini memiliki arti yang sama dengan nomor 7.

3. Jauh ka bedug. Terjemahannya: Jauh dari mesjid karena mesjidlah yang mempunyai bedug. Artinya orang yang hidup jauh dari kota. Biasanya dipakai mengejek orang kampung, atau orang yang tidak tahu kehidupan kota. Dalam peribahasa ini tak ada nilai yang Islami, karena biasanya hanya dipakai untuk mengejek saja.

4. Lewi jero beunang diteuleuman, hate jelema deet henteu kakobet. Terjemahannya: Lubuk dalam dapat diselami, hati manusia meski dangkal tak dapat diketahui. Peribahasa ini dipakai untuk menggambarkan bahwa kalbu manusia itu merupakan rahasia yang tertutup bagi manusia yang lain. Saya kira peribahasa ini sesuai dengan pandangan Islam.

5. Rup ku padung rap ku lemah. Terjemahannya: Ditutup dengan padung, diurug dengan tanah. Maksudnya menggambarkan manusia yang masuk ke dalam kubur, ditutup dengan kayu padung dan kemudian diurug dengan tanah. Biasanya dipakai untuk menyatakan bahwa sampai mati dan dikuburkan, dia takkan lupa akan kebaikan atau hal yang dilakukan oleh seseorang terhadap dirinya.

6. Babalik pikir. Terjemahannya: Sadar atau insap dari perbuatan yang buruk dan melakukan perbuatan yang baik.

7. Mun teu ngarah moal ngarih, mun teun ngakal moal ngakeul, mun teu ngoprek moal nyapek. Kalau tidak berusaha takkan mungkin mengangi nasi, kalau tidak menggunakan akal nanti takkan menanak nasi; kalau tidak bekerja takkan mungkin bisa makan. Artinya sejalan dengan nomor 2, tetapi sesuai dengan ajaran Islam, lebih menekankan tentang pentingnya ikhtiar.

8. Dihin pinasti anyar pinanggih. Terjemahannya: Nasib sudah dipastikan sejak awal, namun baru sekarang dialami. Kepercayaan akan adanya takdir yang sudah ditetapkan sejak awal baru kemudian dialami.

9. Mulih ka jati mulang ka asal. Terjemahannya: Kembali ke tempat asal. Artinya: Meninggal dunia. Kadang-kadang dipakai istilah mulih ka rahmatullah atau mulih ka kalanggengan, yaitu pulang ke rahmatullah atau pulang ke tempat yang langgeng. Konsep ini sangat Islami karena menurut pandangan Islam manusia setelah meninggal kembali ke tempat asalnya: hadirat Allah Swt., rahmatullah. Innalillah wa inna ilaihi roji’un.

10. Kokoro nyoso, malarat rosa, Lebaran teu meuncit hayam. Terjemahannya: Sangat miskin, sangat melarat, sehingga pada hari Lebaran tak mampu menyembelih ayam. Dalam masyarakat Sunda, pada hari Lebaran orang biasanya mengadakan selamatan dengan memasak makanan yang lebih dari biasa. Paling tidak memotong ayam. Tapi orang yang dimaksud karena melaratnya tak mampu menyembelih ayam sekalipun, sehingga tak dapat mengantarkan kiriman Lebaran kepada orang tua atau tetangganya.

11. Mulih ka jati, mulang ka asal. Terjemahannya: Mengambil barang atau memetik tanaman tanpa meminta izin lebih dahulu kepada yang punya. Nilai ini sangat Islami, karena mengambil sesuatu tanpa seizin yang punya sama saja dengan mencuri.

12. Dikungkung teu diawur, dicangcang teu diparaban. Terjemahannya: Dikurung tak dikasih makanan, diikat tak diberi makan. Biasanya dipakai untuk menyebut isteri yang oleh suaminya tidak dipedulikan lagi, tetapi tidak juga ditalak. Karena ada urusannya dengan pernikahan niscaya ada hubungannya dengan hukum Islam.

13. Hirup nuhun, paeh rampes. Terjemahannya: Hidup syukur, mati pun baik. Orang yang sudah pasrah, menyerahkan hidup ataupun matinya kepada Yang Mahakuasa. Tidak lagi mempunyai keinginan.

14. Ngalebur tapak. Terjemahannya: Menghilangkan jejak lama. Taubat. Sama artinya dengan nomor 6.

15. Umur gagaduhan, banda sasampiran. Terjemahannya: Umur dan harta benda bukanlah milik sendiri. Dipakai untuk menyatakan bahwa hidupnya sendiri bukan miliknya, karena ada Tuhan Yang Mahakuasa. Peribahasa ini sejalan dengan yang berikut.

16. Hirup di dunya wawayangan. Terjemahannya: Hidup di dunia itu seperti wayang (yang digerakkan oleh dalang). Sesuai dengan ajaran Islam yang menganggap manusia tak berdaya-upaya melainkan dengan kehendak Allah. La haula wa laa quwatta, ila billahi aliyul adzim.

17. Rejeki tara pahili, bagja teu paala-ala. Terjemahannya: Rizki atau takdir orang itu sudah ditentukan sejak awal, sehingga takkan tertukar dengan takdir orang lain. Tuhanlah yang menentukannya. Maka orang harus menerima dengan sabar apa pun atau berapa unsur pun rizki yang diperolehnya.

18. Datang katembong tarang, undur katembong punduk. Terjemahannya: Waktu datang memperlihatkan dahi, waktu pulang memperlihatkan bahu (punduk). Etika kalau berkunjung ke rumah orang harus menemui si empunya rumah begitu pula pada waktu pulang harus menemuinya dahulu. Sesuai dengan etika Islam yang mengharuskan orang berlaku sopan dan mengucapkan salam waktu berkunjung ke rumah orang begitu juga sebelum pergi meninggalkannya harus menyampaikan salam pula.

19. Pondok jodo panjang baraya. Terjemahannya: Meskipun jodoh pendek, tetapi persaudaraan haruslah tetap diperlihara. Sesuai dengan ajaran Islam yang menjaga silaturahmi.

D. Peribahasa yang Lain

Bagaimana dengan peribahasa yang lain yang tak mengandung atau tak sesuai dengan ajaran Islam? Seperti telah dikatakan, peribahasa mencerminkan kepribadian bangsa yang memilikinya. Maka beberapa peribahasa ini menunjukkan kepribadian orang Sunda.

Ada peribahasa yang menggambarkan hal-hal yang kurang baik, sehingga maksudnya mengingatkan agar menghindari perbuatan yang dianggap tidak atau kurang baik oleh masyarakat. Di antaranya:

1. Adam lali tapel, artinya orang yang lupa kepada asalnya, tak ingat akan sanak-saudaranya sendiri.

2. Ati mungkir, beungeut nyanghareup, artinya meskipun nampak seperti setia namun tidaklah demikian dalam hatinya. Dikatakan kepada orang yang menjadi bawahan orang lain.

3. Asa aing uyah kidul, artinya angkuh, sombong, merasa paling hebat seperti garam dari lautan selatan dianggap lebih asin daripada garam yang dibuat di lautan lain.

4. Lodong kosong ngelentrung, artinya tong kosong nyaring bunyinya.

5. Marebutkan balung tanpa eusi, sama dengan marebutkeun paisan kosong. Artinya memperebutkan sesuatu yang tak ada gunanya.

6. Moro julang ngaleupaskeun peusing. Artinya untuk memperoleh sesuatu yang belum tentu, melepaskan barang yang sudah di tangan.

7. Nu asih dipulang sengit, nu nyaah dipulang moha. Artinya membahas kebaikan dengan keburukan. Air susu dibalas dengan air tuba.

8. Nu titeuleum disimbeuhan. Artinya meledek atau menertawakan orang yang sedang ditimpa kemalangan.

9. Ngarawu ku siku. Artinya karena serakah ingin mendapatkan sebanyak-banyaknya malah hanya memperoleh sedikit.

10. Sabuni-buni nu ngising. Artinya orang yang berbuat kejahatan atau melakukan perbuatan yang tidak baik, akhirnya nisca akan diketahui juga.

11. Monyet ngagugulung kalapa. Artinya menunjuk kepada orang yang memiliki sesuatu yang berharga tetapi ia sendiri tidak dapat mengambil manfaat daripada miliknya itu.

12. Nyalindung ka gelung, dikatakan kepada laki-laki yang menikah dengan wanita kaya sehingga ia tidak usah mencari nafkah lagi. Biasanya wanitanya lebih tua daripada si laki-laki.

13. Agul ku payung butut. Artinya membangga-banggakan keturunan yang sebenarnya sudah tidak ada artinya lagi.

14. Ngijing sila bengkok sembah. Artinya hampir sama dengan ati mungkir beungeut nyanghareup, dipakai untuk menyebut orang yang tidak setia atau sungguh-sungguh menjalankan perintah majikannya.

15. Gindi pikir belang bayah. Artinya tidak mempunyai hati yang tulus, selalu hendak mencelakakan orang lain.

16. Goong nabeuh maneh. Artinya gemar menceritakan keunggulan dirinya sendiri di depan orang lain. Menyombongkan perbuatan sendiri.

17. Kandel kulit beungeut. Artinya tak tahu malu. Muka badak.

18. Luncat mulang. Artinya perkataannya tak dapat dipegang sebab sering berubah. Lompatannya bolakbalik.

19. Ka bawa ku sakaba-kaba. Artinya ikut melakukan perbuatan jelek karena ikut-ikutan orang lain.

20. Pindah pileumpangan. Artinya berubah adat karena naik kedudukan atau menjadi kaya, yang tadinya ramah terhadap orang kecil, menjadi sombong, dan lain-lain.

21. Elmu ajug. Artinya orang yang gemar memberi keterangan kepada orang lain mengenai sesuatu kebaikan tetapi dia sendiri tidak melakukannya.

22. Cul dogdog tinggal igel. Artinya meninggalkan garapan yang utama karena tergiur oleh yang kurang penting. Didasarkan dari perminan reog atau ogel, yang setiap permainannya membawa dogdog yang dipukulnya sepanjang permainan dan orang menari seirama dengan pukulan dogdog itu. Tapi kadang-kadang karena asyik menari, ada pemain yang menaruh dogdog-nya.

23. Pagirang-girang tampian. Artinya semua orang tidak ada yang mau mengalah, karena ingin mandi atau mencuci di tepian yang paling hulu, dengan demikian ia mendapat air yang bersih, sedangkan orang lain terpaksa memakai air yang sudah digunakan.

24. Cara kuda lepas ti gedogan. Artinya orang yang keluar dari tempatnya lalu melakukan apa saja yang dia kehendaki tanpa memperhatikan aturan lagi.

25. Nyieun pucuk ti girang. Artinya orang yang berbuat sesuatu untuk melakukan pertengkaran dengan yang lain.

Sebenarnya banyak lagi peribahasa yang intinya merupakan peringatan agar jangan melakukan sesuatu yang tidak terpuji atau bisa menimbulkan bahaya. Tapi dengan contoh tersebut kiranya kita cukup mendapat gambaran tentang apa-apa yang menurut pandangan orang Sunda kurang baik jangan dilakukan. Dari contoh tersebut kita mendapat hikmah bahwa orang yang lupa pada asalnya, orang yang berbuat khianat atau tidak setia, orang yang sombong dan merasa dirinya paling hebat, orang yang banyak bicara tanpa isi, orang yang mempertengkarkan sesuatu yang kosong, orang yang mengharapkan sesuatu yang belum tentu sampai melepaskan apa yang sudah didapat, orang tidak tahu membalas budi, orang yang menertawakan orang yang sedang mendapatkan musibah, orang yang serakah, orang yang berbuat kebusukan atau kejahatan, orang yang tak tahu akan manfaat apa yang dimiliknya, laki-laki yang mengandalkan hidupnya kepada isteri, orang yang membangga-banggakan keturunan saja, orang yang tak berhati tulus dan hendak mencelakakan orang lain, orang yang suka membangga-banggakan perbuatannya sendiri, orang tak tahu malu, orang yang perkataannya tak dapat dipegang, orang yang mudah terseret oleh sesuatu yang buruk, orang yang berubah adat karena naik pangkat, orang yang suka memberi nasihat kepada orang lain, tapi dia sendiri tak pernah mengamalkan ilmunya, orang yang meninggalkan garapan utama karena asyik dengan garapan yang kurang penting, orang yang ingin menang sendiri, dan orang yang gemar memulai pertengkaran dengan orang lain, semua itu dianggap kurang baik. Artinya nilai yang dianut oleh Sunda adalah yang sebaliknya, seperti harus istikomah, harus setia, harus jujur, harus rendah hati, harus tahu diri, harus bertanggungjawab, dan lain-lain. Semua nilai-nilai positif itu saya kira juga menjadi dasar ajaran Islam.

Di samping peribahasa yang merupakan cegahan agar orang jangan melakukan sesuatu yang tercela, banyak juga peribahasa yang menganjurkan hal-hal yang harus dilakukan orang, misalnya:

1. Batok bulu eusi madu. Artinya meskipun nampaknya dari luar bodoh atau tak punya isi yang berharga, namun sebaliknya, isinya sesuatu yang berguna.

2. Bobot pangayon timbang taraju. Artinya pertimbangan yang adil, sesuai dengan timbangan hukum (pangayon adalah alat mengukur isi, untuk menakar, sedangkan taraju adalah timbangan untuk mengukur beratnya kapas).

3. Ditiung samemeh hujan. Artinya harus bersiap-siap menghadapi kesulitan yang mungkin datang. Sedia payung sebelum hujan.

4. Sareundeuk saigel, sabobot sapihanean, sabata sarimbagan. Artinya selalu bersama-sama tak pernah bertengkar karena berbeda pendapat, rukun dan saling menghargai.

5. Kujang dua pangadekan. Artinya mempunyai maksud ganda, sehingga dengan sekali jalan mendapat beberapa hasil.

6. Kudu boga saku dua, atau kudu boga pikir kadua leutik. Artinya harus mempunyai pikiran rangkap, agar tidak mudah tertipu atau mudah terjebak. Segala sesuatu dipertimbangkan dengan matang.

8. Pindah cai pindah tampian. Artinya menyesuaikan diri dengan keadaan yang baru, baik tempat tinggal maupun tempat pekerjaan. Dengan demikian tidak mudah terseret pada pertengkaran, disukai oleh lingkungan baru.

9. Caina herang laukna beunang. Artinya mengusahakan agar mencapai hasil dengan tidak menimbulkan ketegangan dengan orang lain.

10. Jelema pasagi, atau masagi. Artinya orang yang banyak kepandaian atau kemampuan, sehingga dapat melakukan apa saja. Ada juga yang menganggap bahwa di samping itu juga harus mempunyai kekayaan yang cukup.

11. Kuru cileuh kentel peujit. Artinya mengurangi tidur dan makan karena ingin mencapai sesuatu atau karena ingin jadi orang pandai. Tirakat.

12. Landung kandungan, laer aisan. Artinya orang yang banyak pertimbangan, adil, sabar, tak mudah mengambil keputusan yang gegabah.

13. Mangkok emas eusi madu. Artinya wadah dan isi sama-sama berharga, dipakai untuk menyebut orang pandai yang halus budi bahasanya dan santun sikapnya.

14. Malapah gedang. Artinya tidak langsung menanyakan sesuatu kepada intinya, melainkan mulai dengan hal-hal lain yang sedikit demi sedikit menju kepada maksud yang sebenarnya, sehingga yang ditanya atau diajak berbicara tidak merasa tertekan.

15. Nangtung di kariungan, ngadeg di karegeman. Artinya harus sesuai dengan keputusan bersama, sehingga tidak menimbulkan pertengkaran yang tak perlu.

16. Nete taraje nincak hambatan. Artinya melakukan sesuatu harus sesuai dengan urutan yang sudah ditetapkan.

17. Sapapait samamanis, atau sabagja sacilaka. Artinya selalu rukun. Lihat: nomor 4 dan nomor 7.

18. Paheuyeuk-heuyeuk leungeun. Artinya saling tolong dan saling bantu dalam mengerjakan sesuatu.

19. Buruk-buruk papan jati. Artinya meskipun ada perbuatannya yang tercela, tapi karena orang itu masih ada hubungan persaudaraan,