PARIBASA SUNDA

Pariabasa ieu dicutat tina buku Peperenian Urang Sunda yasana Rachmat Taufik Hidayat saparakanca nu diterbitkeun ku Penerbit Kiblat taun 2005, lamun meunang ijin pikeun ditulis didieu rek dituluykeun lamun hanteu bakal dicabut.

A

   1. Abang-abang lambe Ukur ngagenahkeun batur wungkul.

   2. Abong biwir teu diwengku, abong letah teu tulangan Ngomong henteu dipikir heula, tungtungna matak pikanyerieun batur.

   3. Adam lali (ing) tapel Jelema nu geus poho ka baraya jeung poho ka lemah caina sorangan.

   4. Adat kakurung ku iga Laku lampah kurang hade ami hese di-leungitkeunana.

   5. Adean ku kuda beureum Ginding ku papakean/barang beunangnginjeum, atawa agul ku banda batur.

   6. Adep-hidep Kumawula (ka salaki).

   7. Adigung-adiguna Gede hulu, boga rasa leuwih punjul ti batur,kaciri dina laku lampah jeung omonganana.

   8. Adil palamarta Kacida adilna.

   9. Adu telu ampar tiga Nu aya perkara diriungkeun atawa nu jual-beuli.

  10. Agul ku payung butut Jalma nu sok agul nyaritakeun yen manehna turunan menak baheula, sanajan ayeuna hirupna taya kaboga.

  11. Ahli leleb Tukang baranghakan.

  12. Ajak jawa Ngajak bari ukur tamba, lain saenyana, dapon ngeunaheun batur.

  13. Akal bulus Akal licik, akal jahat,

  14. Akal koja Pinter dina kagorengan.

  15. Aki-aki tujuh mulud Geus kolot pisan.

  16. Aku-aku angga Ngan saukur ngaku ngarasa nu boga, padahal saenyana mah milik batur.

  17. Alak paul Kacida jauhna.

  18. Alak-alak cumampaka Niru-niru atawa hayang nyaruaan saluhureun; pupujieun; ieu aing.

  19. Allah mah tara nanggeuy ti bongkokna Allah moal mihak ka jalma nu boga dosa.

  20. Along-along bagja Teu tulus meunang bagja.

  21. Alus laur hade ome Tegep dedeg pangadegna (boh awewe boh lalaki).

  22. Alus panggung Hade dedeg pangadegna.

  23. Ambek nyedek tanaga midek Kacida ambekna ngan teu bisa ngalawan lantaran moal pikuateim.

  24. Ambek sadu santa budi Saleh hate, lemes budi, sabar darana.

  25. Ambekna sakulit bawang (sakecap kadua gobang) Babari ambek rosa.

  26. Ambon sorangan Bogoh sosoranganan, teu dilayanan.

  27. Amis budi Hade budi parangi, someah, mun nyarita sok dibarung ku imut.

  28. Amis daging Babari pisan katerap kasakit

  29. Anak dua keur gumunda Awewe nu karek boga anak dua, keur meujeuhna tegep, pikabogoheun.

  30. Anak emas Anak anu kacida dipikanyaah ku kolotna, atawa pagawe anu kacida dipikanyaah ku dununganana.

  31. Anak hiji keur gumeulis Awewe" nu karek boga anak hiji, katenjona teh sok beuki geulis bae, komo nu bisa ngurus awak mah.

  32. Anak merak kukuncungan Kahadean atawa kagorengan anak ngala ka indung-bapana.

  33. Anak tilu keur kumusut Upama geus boga anak tilu, awewe nu teu bisa ngurus awak katenjona sok karusut, geus teu pati luis.

  34. Anggeus-anggeusan Bebeakan.

  35. Anjing ngagogogan kalong Mikahayang nu pamohalan kalaksanakeun.

  36. Anjing nyampeurkeun paneunggeul Ngadeukeutan nu rek mahala.

  37. Anu burung diangklungan, anu gelo didogdogan, anu edan dikendangan Anu gedebul dihanu'nan, supaya tambah maceuh.

  38. Apal cangkem Apal tapi teu nyaho hartina.

  39. Ari diarah supana, kudu dijaga catangna Ari aya barang nu diala hasilna kudu daek ngurusna.

  40. Ari umur tunggang gunung, angen-angen pecat sawed Najan umur geus kolot, kahayang kawas nu ngora.

  41. Asa aing uyah kidul Boga rasa panggindingna, pangkasepna, pangtegepna atawa pangpunjulna.

  42. Asa bucat bisul Ngarasakeun lugina sanggeus ngarengsekeun pagawean anu beurat, atawa sanggeus lesot tina kasusah.

      Asa dijual teu payu Cuang-cieung euvveuh batur lantaran ditinggalkeun di panyabaan ku anu ngajakna.

  43. Asa dina pangimpian Rarasaan keur ngimpi awahing helok padahal keur nyaring.

  44. Asa dipopokan tai Ngarasa pohara diwiwirangna.

  45. Asa dipupuk birus Ngarasa tibra hate.

  46. Asa ditonjok congcot Kacida atohna, bungah meunang rejeki nu teu disangka-sangka.

  47. Asa ditumbu (katumbu) umur Kacida atohna, lantaran dibere barang anu kacida dipikahayangna atawa ditulungan dina keur meunang kasusah.

  48. Asa euweuh beungeutan Kacida erana.

  49. Asa kabur pangacian Kacida reuwasna, nepi ka teu puguh cabak; asa leungit sumanget

  50. Asa kagunturah madu kaurugan menyan putih Kacida bungahna jeung kacida bagjana.

  51. Asa katindihan langit Henteu aya harepan.

  52. Asa kiamat Pohara sedihna jeung susah luar biasa.

  53. Asa mobok manggih gorowong Kabeneran aya jalan pikeun ngahasilkeun usaha nu keur dipaju.

  54. Asa nyanghulu ka jarian Teu ngeunah rasa lantaran kudu nga-dunungan ka jalma nu sahandapeun pangartina atawa harkat darajatna.

  55. Asa peunggas rancatan Leungiteun batur nu sok nalang dina pagawean.

  56. Asa potong (pingges) leungeun katuhu Leungiteun jelema nu kacida gede gawena, kacida dipikabutuhna.

  57. Asa rawing daun ceuli Mindeng ngadenge omongan anu henteu ngeunah.

  58. Asa teu beungeutan Era kacida.

  59. Asa tungkeb bumi alam Kacida bingungna.

  60. Asak jeujeuhan Dipikiran heula masing anteb.

  61. Asak sasar Dipaluruh bener-henteuna.

  62. Asak warah Hade atikan, basa jeung paripolahna merenah.

  63. Atah adol Kurang ajar, kurang pangawarah.

  64. Atah anjang Langka silih anjangan.

  65. Atah warah Kurang atikan, sabalikna tina asak warah.

  66. Ateul biwir Sok getek hayang bae ngomong sanajan teu perlu dicaritakeun.

  67. Ateul dampal leungeun Gereget hayang nampiling.

  68. Ati mungkir beungeut nyanghareup Caritaan jeung kalakuan henteu terus nepi kana hate, sabab di hareupeun hade di tukangeun ngagorengkeun.

  69. Ati putih badan bodas Beresih hate, taya geuneuk-maleukmeuk.

  70. Atung eneh atung eneh Kitu-kitu ken£h.

  71. Aub payung sabet sapon saba-soba Nuduhkeun wawatesan pakuwon.

  72. Awak kawas badawang Jangkung gede teu matut.

  73. Awak sabeulah Henteu boga salaki atawa pamajikan.

  74. Awak sampayan(eun) Make pakean kumaha oge pantes bae.

  75. Awak satilas Jangkung lenjang.

  76. Awet jaya (ngora) Katenjona siga ngora bae.

  77. Awet-rajet Dilarapkeun ka nu laki-rabi, lana tapi rea paceng-kadanana.

  78. Awewe mah dulang tinande Awewe mah biasana kumaha lalaki/salaki.

  79. Awewe mah tara cari ka Batawi Awewe mah tara nyiar kipayah.

  80. Awi sadapuran tara lempeng kabeh Najan sarua saturunan, tapi perkara milik jeung rejeki mah tara sarua.

  81. Aya (boga) garad Aya maksud nu dikemu, aya nu dipambrih, henteu iklas.

  82. Aya astana sajeungkal Datangna ajal teu gumantung kana umur panjang. Naon-naon anu dianggap jajauheun, bisa wae kajadian.

  83. Aya bagja teu daulat Rek meunang kauntungan atawa kabagjaan, tapi henteu tulus.

  84. Aya buntutna Aya terusna (tina perkara) anu nguciwakeun.

  85. Aya cukang (jalan) komo meuntas Kabeneran aya cukang lantaran pikeun gancang-gancang ngalaksanakeun pamaksudan.

  86. Aya dina sihung maung Dilarapkeun ka jelema nu loba hubungan jeung gegeden, jadi gampang meunang pitulung.

  87. Aya gantar kakaitan Aya hal arm teu sapuk jeung hatena tapi teu dikedalkeun, henteu iklas pisan; atawa aya perkara atawa kajadian riaon-naon nu pasambung jeung kajadian anu ti heula.

  88. Aya jalan komo meuntas Aya cukang lantaran pikeun gancang-gancang ngalaksanakeun pamaksudan.

  89. Aya jodo pakokolot Bisa ngajodo sanggeus papada kolot.

  90. Aya jurig tumpak kuda Datang milik anu henteu disangka-sangka.

  91. Aya kelong newo-newo Aya anu ngusutkeun (ngarorocet), padahal geus beres pisan tadina mah.

  92. Aya nu dianjing cai Aya nu diheroan.

  93. Aya (boga) pikir kadua leutik Aya kahayang anu henteu kanyahoan ku batur, upamana hal kacintaan.

  94. Aya (boga) pikir kapingburi Aya kahayang anu timbul pandeuri; asal teu hayang jadi hayang, sanggeus lila ditimbang-timbang.

  95. Ayakan tara meunang kancra Jelema bodo moal sarua gajihna atawa panghasilanana jeung jelema pinter.

  96. Ayak-ayak beas, nu badag moncor nu lembut nyangsang Nuduhkeun kaayaan anu teu sawajarna upamana bae anu dihukum teh anu teu pira kasalahanana, ari nu gede kasa-lahanana teu dihukum.

  97. Ayang-ayangan Tumerap kana perkara anu rea rambat kamalena.

  98. Ayem tengtrem Euweuh kaributan atawa bancang pakewuh.

  99. Ayeuh ngora Tumerap kana turunan nu maraot ngora-ngora.

PARIBASA SUNDA BCD

B

   1. Babalik pikir Ngarobah lampah goreng kana hade.

   2. Babanteng jurit Pamanggul jurit.

   3. Babon kapurba ku jago Awewe kudu nurut ka salaki.

   4. Badak Cihea Degig, tara nanya.

   5. Bagja kamanyangan Bagja gede.

   6. Bahe carek Gampang nyarekan.

   7. Balabar kawat Saembara.

   8. Baleg tampele Mojang anu keur mangkat beger, tapi eraan keneh lamun panggih jeung lalaki.

   9. Bali geusan ngajadi Lembur matuh, lemah cai, tempat lahir.

  10. Balik jarami Ngagarap sawah anu kakara anggeus dipibuatan.

  11. Balik ngaran Maot di lembur batur.

  12. Balung kulit kotok meuting Kanyeri baheula ten leungit-leungit, henteu beresih pisan hatena, masih keneh ngunek-ngunek.

  13. Balungbang timur caang bulan opat welas, jalan gede sasapuan Rido, iklas, suka pisan.

  14. Bancang pakewuh Pikasusaheun, picilakaeun.

  15. Banda sasampiran, nyawa gagaduhan Ulah boga angkeuhan yen banda jeung nyawa bisa diatur ku urang.

  16. Banda tatalang raga Leuwih hade ngorbankeun harta, tibatan cilaka awak.

  17. Bangkong kolentang Sagala euweuh, teu boga duit pisan.

  18. Banteng ngamuk gajah meta Kajadian atawa ririweuhan anu dipikasieun jeung dipikagigis.

  19. Banting tulang Digawe popohoan.

  20. Bapa heman Taya panarima, taya pamales budi ka nu geus nyieun kahadean.

  21. Batan kapok kalah (anggur) gawok Kalah beuki maceuh.

  22. Batok bulu eusi madu Henteu cocog jeung panenjo; siga bodo tapi pinter, siga miskin tapi beunghar jeung sajabana.

  23. Batok kohok piring semplek Paparabotan nu taya hargana.

  24. Batu turun keusik naek Cangkang sisindiran nu hartina itu purun kuring daek, dilarapkeun ka jalma anu sarua micintana.

  25. Batur ngaler ieu ngidul Lain-lainna deui jeung nu keur diomongkeun ku batur.

  26. Bau-bau sinduk Baraya keneh sanajan laer.

  27. Beak dengkak Geus beak tarekah.

  28. Beak ka lebu-lebuna Ledis, teu nyesa saeutik-eutik acan (harta banda).

  29. Bear budi Gumbira.

  30. Bebek ngoyor di sagara, rek nginum neangan cai Lubak-libuk tapi henteu bisa kapake lantaran lain hakna.

  31. Bedah bendungan Kalah wowotan ku gogoda nu pohara.

  32. Bengkok tikoro Teu kabagean kadaharan istimewa, lantaran teu datang atawa geus beakeun manten.

  33. Bengkung ngariung bongkok ngaronyok Kajeun ripuh asal teu jauh jeung anak-incu.

  34. Bentik curuk balas nunjuk, capetang balas miwarang Kabisana ngan nitah, teu daek prak sorangan.

  35. Beres roes Runtut raut (nu laki-rabi).

  36. Beulah hoean Siga hoe dibeulah, tonggong munding nu lintuh pisan.

  37. Beungeut nyanghareup ati mungkir Henteu terus jeung hate.

  38. Beunghar memeh boga Loba kahayang nu teu saimbang jeung kaayaandirina.

  39. Beurat birit Hese ditutah-titah, kedul.

  40. Beurat nyuhun beurat nanggung Kacida tumarimana.

  41. Beurat nyuhun beurat nanggung, beurat narimakeun inya Kacida narimakeunana kana kahadean batur, lantaran ditulungan dina waktu keur kacida butuhna.

  42. Beureum paneureuy Hese pisan hasil maksud.

  43. Beuteung anjingeun Beuteung anu gede ka luhur.

  44. Beuteung mutiktrik berekat meunang Dahar seubeuh di nu hajat, ari balik mawa berekat.

  45. Beuteung si eta mah ruas bungbas Teu aya kaseubeuhan.

  46. Bihari ngalingling pasir, ayeuna ngalanglang pasar Jaman geus robah, jelema oge loba nu ganti pacabakan, atawa robah-robah tingkah lakuna.

  47. Bilatung ninggang dage Jelema teu jujur meunang kadudukan atawa kasempetan anu matak nguntungkeun keur dirina.

  48. Birit aseupan Jelema nu diukna teu daek cicing, nyanggeyeng ka ditu, nyanggeyeng ka dieu.

  49. Bisa ka bula (bala) ka bale Bisa campur jeung jelema ti rupa-rupa golongan, atawa bisa gawe kasar jeung gawe lemes.

  50. Bisa lolondokan Bisa nuturkeun adat sakarep batur supaya akur, bisa ula-ilu.

  51. Bisi aya ti cai ti geusan mandi Bisi aya nu kasigeung atawa ka-toel mamaras rasana.

  52. Biwir aweweeun Sok ngedalkeun kecap-kecap nu kurang hade.

  53. Biwir nyiru rombengeun(bbs): Sagala dicaritakeun anu saenyana kudu dirasiahkeun.

  54. Biwir sambung lemek, suku sambung lengkah Darma nepikeun maksud batur, lain niat sorangan.

  55. Bobo sapanon carang sapakan Teu puguh undak-usukna, teu beres entep seureuhna; eta babasan sok dipake pamungkas carita, sasadu bisi salah pok-pokanana atawa pereleanana.

  56. Bobor karahayuan Katarajang apes, cilaka, atawa meunang kasusah.

  57. Bobot pangayon, timbang taraju Pangadilan, timbangan nu adil.

  58. Bodo alewoh Bodo tapi daek tatanya.

  59. Bodo katotoloyoh Tara daek tatanya, tara daek nurut kana nasehat batur.

  60. Boga pikir rangkepan Henteu bolostrong, henteu ujug-ujug percaya kana omongan batur anu manis.

  61. Boga sawah saicak Boga sawah saeutik.

  62. Bogoh nogencang Bogoh sosoranganan, teu dilayanan.

  63. Bohong dirawuan Kacida rahulna.

  64. Bojo denok sawah ledok Hirup senang lantaran boga pamajikan tegep jeung banda cukup.

  65. Bongkok meongeun Semu bengkung ka tukang palebah cangkeng (awewe).

  66. Bonteng ngalawan kadu Nu leutik ngalawan ka nu gede.

  67. Borangan ku surak Eraan dina gempungan jalma rea.

  68. Bosongot bade amprotan Pikagigiseun (kana beungeut), pikagimireun, pasemon jagoan.

  69. Bru di juru, bro di panto, ngalayah di tengah imah Jalma beunghar nepi ka barangteundeun teu puguh tempatna sabab barangna loba.

  70. Buah ati/buah hate Kakasih.

  71. Bubu ngawaregan cocok Mere nasehat atawa nyieun aturan anu balukarna nguntungkeun sorangan.

  72. Buburuh nyatu diupah beas Neangan pangarti bari meunang tunjangan, meunang dua rupa kauntungan.

  73. Budak bau jaringao keneh Budak can aya kanyaho, budak olol-leho.

  74. Budak olol leho keneh Pamoyok ka jalma ngora nu tacan boga pangalaman dina pagawean.

  75. Budak rodek hulu Budak can aya kanyaho.

  76. Budi santri legeg lebe, ari lampah euwah-euwah Jelema anu omongan jeung kalakuanana kawas enya jelema bener, padahal saenyana mah jahat.

  77. Bujang jengglengan Jajaka tulen sarta tegep.

  78. Bujang tarangna Lalaki anu can kawin geus teu bujang deui.

  79. Bulan alaeun Kakandungan anu geus nincak salapan bulan.

  80. Bulu taneuh Tukang tani, patani.

  81. Buncir leuit loba duit Beunghar, taya kakurang.

  82. Bungah amarwatasuta Bungah sagede anak gunung, bungah pisan.

  83. Bungbulang tunda Tunda talatah, dikeunakeun ka jalma nu dititah baranggawe tara prak ku sorangan, tapi kalah sok nitah deui ka batur.

  84. Buntu laku Teu bisa neruskeun usaha atawa pagawean.

  85. Buntut kasiran Koret, kumed, medit.

  86. Bur beureum bur hideung, hurung nangtung siang leumpang Hirup senang taya kakurang, salilana ginding.

  87. Buruk-buruk papan jati Sanajan ngewa/ambek ka dulur/baraya nu landes, ari manehna meunang karerepet mah teu weleh hayang nulungan jeung ngahampura kasalahanana, henteu ngantep.

  88. Burung palung dulur sorangan Sanajan ngewa/ambek ka dulur/ baraya nu landes, ari manehna meunang karerepet mah teu weleh hayang nulungan jeung ngahampura kasalahanana,henteu ngantep.

  89. Buta terong Pamoyok ka jelema nu goreng patut, katurug-turug sagala beuki.

  90. Butamuna Bodo balilu, teu nyaho naon-naon.

  91. Butatuli Teu nyaho naon-naon.

C

   1. Caang bulan dadamaran Migawe hal nu teu perlu deui.

   2. Caang bulan opat welas, jalan gede sasapuan Rido pisan.

   3. Caang padang narawangan Caang pisan atawa bisa nenjo ku panon batin ka tempat gaib.

   4. Cacag nangkaeun Henteu beres atawa henteu alus lantaran mindeng katunda tuluy dihanca deui (pagawean atawa carita).

   5. Cacah rucah atah warah Somah nu dianggap taya ajenna sarta bodo.

   6. Cacarakan Kakara diajar, tacan bisa bener.

   7. Cadu mungkuk haram dempak Sumpah yen bener-bener embung, atawa moal ngalampahkeun salah sahiji perkara.

   8. Cadu ngalantung ka lisung Henteu daek buburuhun (awewe).

   9. Cai asa tuak bari, kejo asa catang bobo Sagala teu ngeunah lantaran keur susah atawa keur gering. Cai di hilir mah kumaha ti girangna Ra'yat leutik sok nyonto kalakuan parningpinna.

  10. Caina herang laukna beunang Hasil maksud ku cara lantip bari teu aya pacengkadan.

  11. Campaka jadi di reuma Nu geulis urang kampung/lembur lain pipanteseunana aya di pasisian. Campur kaya Tepung kaya atawa kaya reujeung kaya, harta banda babarengan nu rimbitan.

  12. Cangkir emas eusi delan Jelema anu omonganana alus, tapi saenyana hatena goreng.

  13. Cara hurang, tai ka hulu-hulu Bodo pisan.

  14. Carang takol Jelema anu langka pisan ngomong, ari teu perlu-perlu teuing mah.

  15. Carincing pageuh kancing, saringset pageuh iket Taki-taki ngajaga kaamanan, mageuhan tulak jeung sajabana, bisi aya bancang pakewuh.

  16. Cecendet mande kiara, cileuncang (cileungcang) mande sagara Nu miskin atawa jalma leutik hayang nyaruaan nu beunghar.

  17. Ceplak pahang Satarabasna teuing kajeun matak nyeri hate batur.

  18. Ceuli lentaheun Sok sadenge-dengena, najan lain dengekeunana, atawa resep ngadengekeun kagorengan batur.

  19. Cikal bugang Cikal hirup, anu pangheulana gugur di medan perang.

  20. Cikaracak ninggang batu, laun-laun (batuna) jadi legok Awahing ku leukeun, laun-laun jadi bisa.

  21. Cilaka dua belas Cilaka pohara.

  22. Ciri sabumi cara sadesa Kabiasaan di unggal daerah beda-beda.

  23. Clik putih clak herang Rido, iklas, kaluar tina hate anu beresih.

  24. Congo-congo ku amis, mun rek amis ge puhuna Anak-anakna teu bageur, da kolotna oge henteu nyontoan.

  25. Cruk-crek Gunta-ganti pamajikan.

  26. Cucuk rungkang Perkara leutik atawa teu pira, tapi lamun diantep bisa ngaganggu kana urusan anu gede.

  27. Cueut ka hareup Tereh maot, geus kolot.

  28. Cueut ka nu hideung, ponteng ka nu koneng Teu adil, pilih kasih.

  29. Cukang tara neangan nu ngising Nu hayang ditulungan sapantesna datang ku maneh kanu rek dipentaan tulung.

  30. Cukup belengur baraga naya Resep mere ka batur, bari teu ngingetkeun kaperluan sorangan.

  31. Cul dogdog tinggal igel Ninggalkeun gawe baku lantaran ngalampahkeun pagawean sejen nu teu aya hasilna.

D

   1. Daek macok, embung dipacok Jelema nu hayang meunang (untung) sorangan, daek menta embung dipenta.

   2. Dagang oncom rancatan emas Modal nu kacida gedena, ari nu dijual jeung diarah batina teu sabaraha.

   3. Dagang peda (pindang) ka Cirebon Dagang barang ka tempat nyieun eta barang.

   4. Dah bawang dah kapas Jual-beuli kontan.

   5. Dahar kawas meri Uprat-apret jeung ngaremeh.

   6. Daharna sakeser daun Daharna mindeng pisan.

   7. Datang katenjo (katingali) tarang, undur katenjo (katingali) pun-duk Tatakrama nu amit-amitan, nembongkeun yen taya geuneuk maleukmeuk atawa teu serong salingkuh.

   8. Dedenge tara Kadenge sawareh atawa dedengean anu teu pati tetela.

   9. Dengdek tapi maliding sanak Pilih kasih, teu adil.

  10. Deukeut (heureut) deuleu pondok lengkah Kurang paman- dangan jeung teu bebas dina indit-inditan.

  11. Deukeut-deukeut anak taleus Sakitu padeukeut teu nyaho yen baraya atawa aya kajadian penting di salah saurang di antara maranehanana.

  12. Deungeun-deungeun haseum Taya baraya saeutik-eutik acan.

  13. Di bawah tangan Teu make saksi ti pihak nu resmi.

  14. Diadudombakeun Diadu-adukeun.

  15. Diadukumbangkeun Dicekel pundukna tuluy diadekkeun palebah tarangna sataker tanaga. Dialungboyongkeun Digujag-gajig, dipundah-pindah.

  16. Dianakterekeun Disapirakeun.

  17. Diangeuncareuhkeun Diantep henteu didahar.

  18. Dibabuk lalay Dibabukan kawas lalay (musuh loba nu ngaronom urang), ngababukan ngenca-ngatuhu.

  19. Dibejerbeaskeun Dieceskeun atawa dijentrekeun pisan.

  20. Dibere sabuku menta sajeungkal, dibere sajeungkal menta sadeupa Lantaran dibere wani saeutik, jadi beuki loba pamentana sarta nyalutak (jalma kurang ajar).

  21. Dibeuleum seuseur Diburu-buru sina anggeus.

  22. Dibeuteungan nyusu Dieureunan nyusu, dipesat.

  23. Dibeuweung diutahkeun Dipikir dibulak-baHk.

  24. Dibilang peuteuy Dibilang hiji-hiji. l

  25. Didagoan ku seeng nyengsreng Dipikabutuh ayeuna.

  26. Didago-dago tilewu Hanas didagoan, ari pek teu datang.

  27. Didingding kelir Dibuni-buni atawa dirusiahkeun.

  28. Dihin pinasti anyar pinanggih Sagala nu kaalaman ayeuna saestuna geus ditangtukeun ti heula ku Pangeran.

  29. Dihurunsuluhkeun di(sa)kompetdaunkeun Disamarutkeun jeung nu boga dosa; nu goreng saurang, kabeh kababawa.

  30. Dijieun hulu teu nyanggut, dijieun buntut teu ngepot Teu beunang dijeujeuhkeun, tara eucreug bae.

  31. Dijieun lalab rumbah Disapirakeun, henteu diajenan.

  32. Dikepung wakul buaya mangap Dikepung ku musuh anu samakta ku pakarangna.

  33. Dikerid peuti Dibawa kabeh saeusi imah atawa kampung.

  34. Dikungkung teu diawur, dicangcang teu diparaban Ditambang, ditalak henteu, dinapakahan oge henteu; dipiara tapi teu diurus dahar-pakena.

  35. Diperih pati turta gawe Dibere papancen nu kacida beuratna, bisa jadi kudu nemahan pati.

  36. Dipiamis buah gintung Disangka hade jeung batur, tapi nu saenyana man jahat.

  37. Dipisudi mere budi Dipiharep kalah ngambek, ngabaeudan.

  38. Disiksik dikunyit-kunyit, dicacag diwalang-walang Dihukum pati, dihukum beurat pisan.

  39. Disuhun dina embun-embunan Ditarimakeun pisan.

  40. Disusul tepus Diteangan terus, nepi ka beunang (nu boga dosa).

  41. Ditangtang ditengteng dijieun bonteng sapasi Dianggap aneh atawa model.

  42. Ditilik ti gigir lenggik, disawang ti tukang lenjang, diteuteup ti hareup sieup Kekecapan keur awewe anu kacida geulisna, taya cawadeunana.

  43. Ditiung memeh hujan Kudu iatna samemeh cilaka. Ditiung sanggeus hujan Kakara iatna sanggeus karuhan cilaka, lain samemehna nyegah picilakaeun.

  44. Ditulis tonggong Dibokong, nu boga hadas teu dibejaan atawa teu dibawa mupakat heula.

  45. Dogdog pangrewong Jalma nu mantuan pagawean tamba lumayan, teu boga tugas nu penting.

  46. Dogong-dogong tulak cau, geus gede dituar batur Ngalindeukan lanjang (mojang) pipamajikaneun, ari geus meujeuhna dikawin kop ku batur.

  47. Dosa salaput hulu Dosa anu geus kacida lobana.

  48. Dug hulu pet nyawa Usaha satekah polah meh taya eureunna.

  49. Dug tinetek atawa dug hulu pet nyawa Digawe beurat meh taya eureunna.

  50. Duit pait (panas) Duit nu teu meunang dipake pikeun kaperluan pribadi, duit nagara atawa duit amanat

  51. Duum tinggi Babagi henteu adil, aya nu meunang loba, jeung aya nu saeutik.

PARIBASA SUNDA EGH

E

   1. Eleh deet Ngelehan maneh.

   2. Elmu ajug Jalma nu biasa mapatahan kahadean ka batur, ari sorangan henteu bisa ngamalkeunana.

   3. Elmu angklung Joledar atawa patukang tonggong jeung kolot.

   4. Elmu kepek Pituduh tina buku atawa kitab anu acan diprakkeun ku sorangan.

   5. Elmu sapi Samiuk kana kagorengan, guyub dina hal nu kurang hade.

   6. Elmu tumbila Pribumi ngarugikeun semah.

   7. Elmu tungtut dunya siar, sukan-sukan sakadarna Hirup kudu nungtut nyiar elmu pikeun kasalametan dunya aherat sarta kudu siger tengah.

   8. Elok bangkong Ampir sakarat.

   9. Era parada Era ku lampah atawa omongan batur, nu matak aeb.

  10. Embung kakalangkangan Embung kaelehkeun.

  11. Endog mapagahan (mapatahan) hayam Budak mapatahan kolot, atawa mapagahan nu geus bisa atawa nu leuwih luhur pangartina.

  12. Endog sapataragan tara megar kabeh Di antara dulur-dulur saindung-sabapa sok aya bae anu teu pati alus milikna.

  13. Endog sasayang (sapataragan), peupeus hiji peupeus kabeh Mun di antara dulur-dulur aya saurang nu nyieun codeka, sok mamawa ka sarerea.

  14. Euweuh (taya) siruaneunana Dilarapkeun ka jalma nu teu boga sipat-sipat nu hade.

G

   1. Galagah kacaahan Nganteur atawa ngalajur napsu kabawa ku batur.

   2. Galak sinongnong Lalaki (bujang) nu mimiti aya sir ka awewe, tapi can wani adu hareupan.

   3. Galak timburu Babari timburuan. Awewe nyangka nyelewer ka salakina atawa sabalikna.

   4. Galegeh gado Someah, akuan, atawa darehdeh bisa nyarita, tapi teu terus kana hatena.

   5. Gancang pincang Pagawean anu babari anggeus, tapi hasilna henteu nyugemakeun.

   6. Gantung denge Ngarasa hanjakal sabab hayang keneh ngadengekeun, anggeus manten.

   7. Gantung teureuyeun Ngarasa hanjelu sabab barangdahar can seubeuh, kapaksa dieureunkeun.

   8. Garo maling Boleksek henteu dihaja, urut gagaro keur sare.

   9. Garo mengmengan Euweuh kasabaran.

  10. Garo singsat Peta awewe nu teu sabar ngadagoan nu can datang. Garo-garo teu ateul

  11. Gagaro lantaran bingung atawa keuheul. Gasik nampi gancang narima Ngabageakeun tamu (semah) ku budi jeung basa nu hade.

  12. Gentel keak Budak anu meh tara lesot ti indungna, mun dilesotkeun sok ceurik.

  13. Gede cahak manan cohok Leuwih loba ngaluarkeun duit batan panghasilan.

  14. Gede gunung pananggeuhan Adigung dumeh aya andelan atawa aya nu dipuntangan.

  15. Gede hulu Adigung, sombong.

  16. Gede-gede kayu randu, dipake pamikul bengkung, dipake lin­car sok bencar (anggang), dipake pancir ngajedig Jelema nu taya gunana, lantaran bodo, hengker jeung ngedul. Ilikan Mun di lembur kayu randu.

  17. Geledug ces Ukur rame mimitina wungkul, ka dituna mah jadi tiiseun.

  18. Gemah ripah loh jinawi Gegek cacah jiwana sarta raharja. Genteng-genteng ulah potong Sanajan hasilna teu sabaraha, keun bae tinimbang luput.

  19. Gereges-gedebug Ngalamp,ahkeun pagawean teu karana dipikir panjangheula.

  20. Gering nangtung (ngalanglayung) Henteu gering parna, tapi sehat bener oge henteu (ngalanglayung).

  21. Getas harupateun Babari ambek.

  22. Geugeut manjahan Ngogo ka budak tapi ari ambek gampang nyarekan, ngan henteu nepi ka meupeuh atawa neunggeul.

  23. Geulis sisi, laur gunung, sonagar huma Awewe anu rupana tegep, ngan dangongna dusun.

  24. Geus apal luar jerona Geus nyaho kana kalakuan jeung tabeatna.

  25. Geus aya dina pesak Geus nyaho pisan kana sarupaning perkara.

  26. Geus aya kembang-kembangna Geus aya hal-hal nu nimbulkeun harepan kana hasil maksud.

  27. Geus bijil bulu mayang Geus mimiti baleg (ka lalaki).

  28. Geus cueut ka hareup Geus kolot, geus liwat satengah tuwuh.

  29. Geus cumarita Geus kawin sarta imah-imah sorangan, geus misah ti kolot.

  30. Geus karasa (ngarasa) pait peuheurna Geus kaalaman sagala rupa nu teu ngeunahna.

  31. Geus labuh bandera Perkara anu geus diputus.

  32. Geus nyanghulu ngaler Geus maot.

  33. Geus turun amis cau Geus mimiti beger (awewe).

  34. Gindi pikir belang bayah Goreng hate, resep nyilakakeun batur.

  35. Ginding bangbara Resep gigindingan jeung royal ngarah katenjo ku batur, tapi di imah kekerehet

  36. Ginding kekempis Jelema ginding tapi teu boga duit.

  37. Giri lungsi tanpaingan (tanpa hingan) Ulah ngahina sanajan ka nu lemah atawa nu leutik.

  38. Goong nabeuh maneh Ngagulkeun diri sorangan.

  39. Goong saba karia Datang ka nu hajatan bari teu diondang, maksudna sangkan kaarah gawe tur seubeuh baranghakan.

  40. Goreng peujit Goreng hate (dengki).

  41. Goreng sisit Goreng milik.

  42. Goreng sopak Jelema goreng patut.

  43. Gugon tuhon Kukuh, boh ka dunungan, boh kana adat kabiasaan atawa kapercayaan.

  44. Gulak-giluk kari tuur, herang-herang kari mata, teuas-teuas kari bincurang Asal beunghar jadi miskin, bandana teu ngari saeutik-eutik acan.

  45. Gunung hapitan sela Budak awewe nu boga lanceuk la­laki hiji jeung adi lalaki hiji (sabalikna tina sela hapitan gu­nung).

  46. Gunung luhur beunang diukur/ laut jero beunang dijugjugan (diteuleuman), tapi hate jalma najan deet moal kakobet Nganyahokeun eusi hate (kahayang) jelema anu dirasiahkeun mah kacida hesena.

  47. Gunung tanpa tutugan, sagara tanpa tepi Taya wates wangenna, kacida legana, euweuh tungtungna.

  48. Gurat batu Kukuh dina nyekel omongan atawa pamadegan, teguh tangtungan.

  49. Gurat cai Babari ngarobah omongan/jangji nu geus diucapkeun. Cidera kana jangji. Sabalikna tina gurat batu.

  50. Guru, ratu, wongatua karo Guru, raja (pamingpin), jeung kolot wajib dihormat jeung diturut parentahna.

  51. Guyur salelembur ear sajajagat Pohara geunjleungna,

H

   1. Hade gogog hade tagog Hade basa hade tata jeung hade

   2. paripolahna. Hade ku omong goreng ku omong Sagala rupa perkara bisa disebut hade atawa goreng lantaran omonganana.

   3. Hade lambe (lalambe) Alus omong tapi teu terus jeung hate.

   4. Hade repok Alus nasibna dina laki-rabi, loba rejeki, jste.

   5. Halodo sataun lantis ku hujan sapoe Kahadean nu geus sakitu lilana, leungit ku ngalampahkeun kagorengan sakali.

   6. Hambur bacot murah congcot Babari nyarekan, tapi berehan. Hampang birit Daekan, sabalikna beurat birit. Hampang leungeun Gampang neunggeul.

   7. Handap lanyap Hade basa, puguh entep-seureuhna, tapi nu saenyana mah ngunghak atawa ngahina; hormat tapi matak nyentug kana hate.

   8. Handap asor Daek ngahormat ka batur.

   9. Hantang hantung hantigong hantriweli Kalah ka hade rupa hade tagog, tapi taya araheunana.

  10. Haok hamprong Beuki hahaok.

  11. Hapa heman Taya panarima, taya pamales budi ka nu geus nyieun kahadean. bandingkeun Nu asih dipulang sengit.

  12. Hapa hui/kapahui Teu jamuga.

  13. Hapa-hapa oge ranggeuyan Sanajan teu boga harta banda leuheung keneh sabab boga salaki.

  14. Harewos bojong Omongan anu diharewoskeun, tapi kadenge ku nu deukeut ka nu diharewosan.

  15. Harelung jangkung Kacida jangkungna.

  16. Harigu manukeun Dada jelema nu nonjol ka hareup.

  17. Haripeut ku teuteureuyeun Totorosol pisan kana urusan pirejekieun.

  18. Hams omong batan goong Beja mah sok babari pisan sumebarna.

  19. Haseum budi Leuwih mindeng baeud jeung camberut tibatan seuri.

  20. Haseum kawas cuka bibit Kuraweud haseum, teu me're budi pi­san.

  21. Hatur tangis Ngabejakeun kanyeri ati.

  22. Hawara biwir Resep ngabejakeun perkara anu tacan tangtu bakal dilaksanakeun atawa hal anu lila keneh kana waktu dilaksanakeunana.

  23. Hayang leuwih jadi leweh Hayang untung kalah rugi.

  24. Hayang untung jadi (kalah) buntung Tinimbang untung kalah rugi.

  25. Hayang utah iga Ngarasa kacida sebelna.

  26. Hejo cokor badag sambel Dusun pisan.

  27. Hejo tihang Resep pipindahan, gunta-ganti pagawean.

  28. Herang caina beunang laukna Anu dipikahayang laksana ku

  29. jalan badami tur henteu kalawan nganyenyeri hate batur.

  30. Herang-herang kari mata, teuas-teuas kari bincurang Asal

  31. beunghar jadi miskin, bandana teu ngari saeutik-eutik acan.

  32. Hese cape teu kapake Hanas ceuk rarasaan mah digawe soson-soson, ari heg dianggap salah ku dunungan atawa hasilna mubadir.

  33. Henteu asa jeung jiga Geus loma pisan.

  34. Henteu cai herang-herang acan Teu disuguhan naon-naon (teu cai-cai acan).

  35. Henteu gedag bulu salambar Henteu sieun atawa henteu gimir saeutik-eutik acan.

  36. Henteu jingjing henteu bawa Henteu mawa naon-naon keur oleh-oleh ka nu dijugjug.

  37. Henteu unggut kalinduan henteu gedag kaanginan Henteu kapangaruhan ku ruruba (rupa-rupa panggoda), pageuh nyekel tangtungan sorangan.

  38. Heueuh-heueuh bueuk Ongkoh nyaluyuan (nyebut heueuh), tapi henteu terus kana hatena.

  39. Heunceut ucingeun Babari reuneuh.

  40. Heuras genggerong Caritaanana sugal jeung garihal, teu bisa ngangeunahkeun hate batur ku omongan.

  41. Heuras letah Omonganana matak nyugak atawa teu ngeunaheun batur.

  42. Heureut pakeun pungsat bahan Teu rea kaboga, saeutik panghasilan.

  43. Heurin ku letah Teu bisa nyaritakeun perkara kasalahan batur, lantaran bisi aya matakna ka ditu ka dieu.

  44. Hideung ngabangbara Hideung meles sarta herang.

  45. Hideung-hideung oge buah manggu, matak tigurawil bajing Nyolong bade; sanajan luarna (cangkangna) henteu pikabitaeun, jerona (eusina) mah matak deudeuieun.

  46. Hileud peuteuy Jelema anu ngahalang-halang pakarepan batur. Hirup disuhun, paeh dirampes Tumamprak pasrah kana kersa Nu Maha Kawasa, lantaran geus beak dengkak, upama nu gering geus lila teu cageur bae.

  47. Hirup katungkul ku pati, paeh teu nyaho di mangsa Hirup di dunya teh bakal ditungtungan ku maot anu datangna teu bisa dipastikeun ti anggalna.

  48. Hirup ku ibun, gede ku poe Hirup balangsak, sasat euweuh nu ngurus, hirup kalantar.

  49. Hirup ku panyukup gede ku pamere Jelema anu hirupna ukur ngandelkeun pamere ti batur.

  50. Hirup ngabangbara Jelema anu tempat matuhna keur leutik teh teu tumaninah, tapi ari sakalieun barangpake mani kacida gindingna.

  51. Hirup ramijud Hirup teu ngaleunjeur lantaran numbuk di sue (taya kamarasan).

  52. Hirup teu neut, paeh teu hos Terus-terusan gering ripuh, tapi teu maot.

  53. Hirup ulah manggih tungtung, paeh ulah manggih (aya) beja Laku lampah kudu bageur supaya alus kacaritakeunana.

  54. Huap hiji diduakeun Ngirit-ngirit sagala kaperluan sapopoe, supaya bisa nyumponan kaperluan anak atawa saha bae anu perlu dibelaan.

  55. Hudang pineuh (tineuh) Mindeng hudang tuluy ngedeng deui, lantaran teu daek sare ku ngarasakeun panyakit.

  56. Hujan cipanon Ceurik balilihan, loba nu ceurik.

  57. Hulu gundul dihihidan Nu keur untung tambah untung.

  58. Hulu peutieun Jelema nu leutik sirahna henteu surup jeung awakna.

  59. Hunyur mapande (mandean) gunung Nyeta-nyeta jelema anu leuwih ti manehna (biasana dina kaboga), atawa cacah nyaruakeun maneh ka menak.

  60. Hurip gusti, waras abdi Jaman peodal, upama raja senang sarta mulya, rayat cageur.

  61. Hurung nangtung siang leumpang Beunghar sarta dipake ngaginding.

  62. Hutang hatong Satengah heureuy, nyapirakeun kana hutang, daek bayar, henteu entong.

  63. Hutang salaput hulu Loba pisan hutang, nepi ka samar kabayar.

  64. Hutang uyah bayar uyah, hutang nyeri bayar nyeri Males kanyeri atawa kajahatan ku hukuman nu sarua atawa saimbang.

PARIBASA SUNDA IJK

I

   1. Ibu pare Geugeusan pare nu dihaja dijieun leuwih gede ti geugeusan biasa, minangka indungna (baheula).

   2. Ieu aing Jelema nu ngarasa luhur, hade, pinter, gagah jeung sajabana ti dinya atawa adigung.

   3. Ilang-along margahina, katinggang pangpung dilebok maung, rambutna salambar, getihna satetes, ambekanana sadami, agamana darigamana (drigamana), nyerenkeun Masrahkeun sagala-galana, ilaharna diucapkeunana waktu rek ngawin-keun atawa satutasna nyerahkeun.

   4. Indit sirib Indit sarerea saeusi imah.

   5. Indung hukum bapa darigama Papagon, aturan agama jeung nagara.

   6. Indung lembu bapa banteng Turunan jalma beunghar atawa menak.

   7. Indung peuting Mega hideung anu sok tembong ti peuting.

   8. Indung suku ge moal dibejaan Niat pageuh nyekel rasiah, baraya nu landes ge moal dibere nyaho.

   9. Inget-inget poho Teu inget enya (kana perkara nu geus kajadian baheula).

  10. Inggis batan maut hinis, rempan batan mesat gobang Kacida matak risina, paur pisan.

  11. Inggis ku bisi rempan ku sugan (beja) Salempang aya naon-naon. Ipis biwir Epesmeer, babari ceurik.

  12. Ipis kulit beungeut Eraan.

  13. Ipis wiwirang Kandel kulit beungeut, kurang kaera.

  14. Iwak nangtang sujen Ngadeukeutan pibahayaeun, neangan picilakaeun.

J

   1. Jabung tumalapung, sabda kumapalang Milu nyarita bari ngarumasakeun taya kabisa, tapi alatan kapaksa.

   2. Jadi cikal bugang Pangheulana kasambut di pangperangan.

   3. Jadi kembang carita Loba nu nyaritakeun.

   4. Jadi kulit jadi daging Jadi kabiasaan nu hese dipiceunna.

   5. Jadi maung malang Jelema anu dianggap jadi panghalang (lalaki ka awewe tepi ka hese meunang jodo).

   6. Jadi sabiwir hiji Geus jadi caritaan jelema rea, pada muji kahadeanana.

   7. Jadi senden kalemekan Jadi kembang carita.

   8. Jadi Senen kalemekan Ahad kacapangan Jadi kembang carita.

   9. Jajar pasar Sedeng atawa meujeuhna (kana rupa).

  10. Jalma notorogan Jalma nu boga laku-Iampah teu pantes, pikacuaeun.

  11. Jaman bedil sundut Jaman baheula.

  12. Jaman cacing dua saduit Jaman baheula pisan.

  13. Jaman tai kotok dilebuan Jaman baheula.

  14. Jampana bugang Pasaran, wadah paranti ngagotong mayit ka kuburan.

  15. Jampe pamake Rupa-rupa jampe jeung tingkah laku pikeun ngahasilkeun maksud.

  16. Jampe pipahokan Jampe atawa ajian nu maksudna supaya musuh teu nenjoeun ka urang kawas nu lolong.

  17. Janget kinatelon Turunan hade ti indung-bapa.

  18. Jantungeun Kawas anu kasima.

  19. Jati kasilih ku junti Pribumi kaelehkeun ku semah.

  20. Jauh ka bedug, anggang ka dulag (dayeuh) Dusun henteu nyaho di adat, dusun pisan.

  21. Jauh tanah ka langit Mikahayang nu pamohalan kalaksanakeun; kacida pisan bedana.

  22. Jauh di jug jug anggang diteang Jauh-jauh oge didatangan bae.

  23. Jauh-jauh panjang gagang Hanas jauh-jauh oge dijugjug ari pek teu hasil maksud.

  24. Jawadah tutung biritna, sacarana-sacarana Masyarakat di saban tempat boga tata cara sewang-sewangan.

  25. Jejeg (jegjeg) ceker Cape balas leumpang ka ditu ka dieu.

  26. Jelema balung tunggal Jelema bedas pisan.

  27. Jelema masagi (pasagi) Jelema nu loba kabisana jeung loba kabogana (teu aya kakuranganana).

  28. Jelema pasesaan Jelema nu kungsi gelo.

  29. Jeneng memeh pangkat Loba kahayang nu teu saimbang jeung kaayaan dirina.

  30. Jengkol mah aya usumna Pikeun nyindiran nu loba ekol.

  31. Jiga tunggul kahuru Goreng patut.

  32. Jodo pakokolot Kalaksanakeun ngawin kabogoh ti keur ngora dina umur pakokolot. Tingali oge Ngareuntaskeun (ngarangkaskeun) dungus.

  33. Jogjog neureuy buah loa Mikahayang perkara anu moal kasorang.

  34. Jojodog unggah ka salu Unit badega jadi pamajikan dunungan.

  35. Jongjon bontos Junun kana gawe, tara kabengbat ku naon-naon.

  36. Jual dedet Ngajual barang satengah maksa.

K

   1. Ka cai diangir mandi, batu lempar panuusan Lemah cai, bali geusan ngajadi.

   2. Ka cai jadi saleuwi, ka darat jadi salebak (salogak) Layeut, runtut-raut, silih ayunkeun (nu laki-rabi atawa nu sosobatan).

   3. Ka hareup ngala sajeujeuh, ka tukang ngala sajeungkal Hirup ati-ati make itungan.

   4. Ka luhur sieun gugur, ka handap sieun cacing Taya kawani.

   5. Ka luhur teu sirungan, ka handap teu akaran Taya kamajuan minangka hukumullah ka jelema doraka atawa nu sok jail ka batur.

   6. Kabawa ku sakaba-kaba Kabawakeun atawa kapangaruhan ku batur nu teu pati eucreug.

   7. Kabedil langit (kabentar mega) Kalinglap.

   8. Kabeureuyan mah tara ku tulang munding, tapi ku cucuk peda Cilaka mah biasana tina mokahaan urusan leutik.

   9. Kacang poho ka lanjaran Poho ka asal wiwitan, pindah pileumpangan.

  10. Kacanir bangban Kawiwirangan, meunang kaera.

  11. Kacekel bagal buntutna Katewak luluguna.

  12. Kaceluk ka awun-awun, kawentar ka janapria Kamashur, sarerea pada nyaho.

  13. Kaciwit kulit kabawa daging Kabawa goreng ku kalakuan baraya anu salah, atawa milu ngarasa teu ngeunah lantaran aya baraya dihina ku batur.

  14. Kaduhung tara ti heula Ngarasa hanjakal mah geus tangtu moal samemeh migawe kasalahan.

  15. Kagok asor (asong) Jangji nu geus kapalang disanggupan, nepi ka kapaksa kudu dilaksanakeun.

  16. Kahieuman bangkong Siga beunghar lantaran katitipan banda batur.

  17. Kai teu kalis ku angin Jelema mah tara senang salalawasna, hiji waktu pasti pinanggih jeung kasusah.

  18. Kajejek ku hakan Hasil usaha beak ku kaperluan dahareun wungkul.

  19. Kajeun kendor, dapon (asal) ngagembol Kajeun lila asal hasil (hade).

  20. Kajeun pait heula amis tungtung, manan amis heula pait tungtung Leuwih hade bejaan heula nu banggana, ti batan dibibitaan heula ku untungna, bisi ahirna kaduhung.

  21. Kajeun panas tonggong, batan tiis beuteung Kajeun teuing cape digawe oge, asal bisa dahar kalawan cukup, teu kakurangan.

  22. Kakeueum ku cai toge Eleh pisan ku pamajikan, nepi ka dipangnyelewerkeun oge cicing bae.

  23. Kalah ka ingkig Usaha ka ditu ka dieu teu hasil.

  24. Kalah ka ngahuntu Ngan bisa nyarita atawa pidato wungkul.

  25. Kalapa bijil ti cungap Muka rusiah sorangan kalawan teu dihaja.

  26. Kaliung kasiput Loba baraya nu baleunghar, sasat kalingkung.

  27. Kandel kulit beungeut Teu boga kaera, sabalikna tina ipis kulit beungeut

  28. Kapiheulaan ngaluluh taneuh Hudang kabeurangan.

  29. Kapipit galih, kadudut kalbu Kapincut, bogoh.

  30. Kapiring leutik Kaisinan.

  31. Karawu kapangku Sagala pagawean kacabak, tur hasilna hade; kalakon kumaha pait peuheurna, muga-muga turunan urang mah kari ngeunahna.

  32. Kasangga (kasuhun) kalingga murda, katampi ku asta kalih Katarimakeun, sarta dinuhunkeun pisan.

  33. Kasep ngalenggereng koneng Nya kasep nya ginding.

  34. Katempuhan buntut maung Ngagantian kasusah batur.

  35. Kakeureut ku sieup, katindih ku kari-kari Kasangka boga dosa.

  36. Katuliskeun jurig Asal heureuy jadi enyaan.

  37. Katurug katutuh Keuf cilaka katambah-tambah ku pikasusaheun.

  38. Kaum marhaen Somah, rayat biasa. Kawas aul Sok ciciduh.

  39. Kawas aeud Nya goreng budi nya bangor.

  40. Kawas anjing kadempet lincar 1. Nu leutik dikaniaya ku dununganana, ari rek ngalawan teu bisa, ngan bati humandeuar bae; 2. Keukeuleuweuhan teu puguh.

  41. Kawas anjing parebut tulang Parasea marebutkeun barang anu teu pira.

  42. Kawas anjing tutung buntut Berebet ka ditu berebet ka dieu, kawas nu samar polah; ijigimbrang teu daek cicing.

  43. Kawas anu teu dibedong Kaluar-asup tara nutupkeun panto.

  44. Kawas awi sumaer di pasir Luak-leok pikir teu pag'euh tangtungan.

  45. Kawas badak Cihea Jelema nu leumpangna noyod siga nu degig.

  46. Kawas bangkong (bancet) katuruban batok Jelema anu taya kanyaho lantaran sapopoena ukur idek liher di lemburna.

  47. Kawas bayah kuda Belel pisan, upamana samping.

  48. Kawas beubeulahan terong Sarua pisan rupana, nu kembar.

  49. Kawas beusi atah beuleum Geuneuk rupana bakat ku kacida ambekna.

  50. Kawas birit seeng Hideung lestreng (kulit jelema).

  51. Kawas bodor reog Jelema nu tingkah polahna pikaseurieun.

  52. Kawas bueuk beunang (meunang) mabuk Ngeluk jeung teu wani ngomong, lantaran rumasa boga dosa.

  53. Kawas bujur aseupan Diuk teu daek cicing.

  54. Kawas (cara) cai dina daun bolang (taleus) Nasehat atawa papatah taya nyangsangna, taya nu terap.

  55. Kawas carangka runtah Jelema nu sagala beuki jeung gembul.

  56. Kawas careuh bulan Diwedak kandel teuing.

  57. Kawas ciduh jeung reuhak Sarua gorengna (goreng adat).

  58. Kawas congcorang murus Jelema (budak) anu jangkung tapi kacida begangna.

  59. Kawas cucurut kaibunan Goreng patut, sarta pikarunyaeun.

  60. Kawas dodol bulukan Beungeut hideung diwedakan teu rata.

  61. Kawas dongeng Si Bosetek Gunta-ganti aturan, tapi tetep taya kamajuan.

  62. Kawas durukan huut Pibahayaeun nu teu kaciri, tapi beuki lila beuki gede.

  63. Kawas gaang katincak Jelema (biasana barudak) nu keur garandeng, ngadadak jempe sapada harita, lantaran reuwas atawa aya nu dipikasieun ku maranehna.

  64. Kawas gateuw Teu bisa liar lantaran kasakit, atawa geus rarempo, tapi ari awak lintuh.

  65. Kawas gula jeung peueut Kacida dalitna, tara pasea, silih asih.

  66. Kawas hayam keur kumahkar Teu daek cicing lantaran hate kaweur, atawa geus teu sabar ngadagoan nu diarep-arep.

  67. Kawas hayam panyambungan Talamba-tolombo dina riungan lantaran euweuh nu wawuh.

  68. Kawas heulang pateuh jangjang Meh teu bisa walakaya, lantaran teu boga nu bisa diandelkeun.

  69. Kawas himi-himi Meh salilana babarengan duaan tara daek papisah.

  70. Kawas jeler kasaatan Teu daek cicing, gawena ngan ka ditu ka dieu.

  71. Kawas jogjog mondok Cekcok-recok, gandeng ku nu bareng ngaromong pabedas-bedas.

  72. Kawas ka budak rodek hulu Ngahina, kawas ka jelema nu bodo atawa kawas ka budak nu bolon keneh.

  73. Kawas kacang ninggang kajang Norostos capetang.

  74. Kawas kedok bakal Rupa jelema anu goreng patut kacida.

  75. Kawas kedok rautaneun Kacida goreng patutna kawas kedok nu can anggeus.

  76. Kawas kuda leupas ti gedogan Ngumbar kahayang lantaran geus euweuh nu ngahalangan.

  77. Kawas kuuk Dilarapkeun ka jelema nu sarena (ngedeng) morongkol.

  78. Kawas langit jeung bumi Pohara bedana.

  79. Kawas lauk asup kana bubu Teu bisa ngundurkeun diri deui, lantaran geus kabeungkeut ku jangji atawa sumpah.

  80. Kawas leungeun nu palid Leungeun nu teu daek cicing, ngopepang, sagala dirampa, sagala dicabak.

  81. Kawas nanggeuy endog beubeureumna Kacida didama-dama jeung dipusti-pustina awahing ku gede kanyaah (inggis nu dipikanyaahna tinemu balai).

  82. Kawas nu dipupul bayu Taya tangan pangawasa.

  83. Kawas nu keked Teu bisa barangbawa.

  84. Kawas nu mulangkeun panyiraman Boga kahayang (pamenta) anu aneh cara nu keur nyiram, lantaran geus deukeut kana ajal.

  85. Kawas pantun teu jeung kacapi Bisa mapatahan wungkul, teu bisa nyontoan.

  86. Kawas panyeupahan lalay Lawon anu belel, kawas panyeupahan lalay.

  87. Kawas perah bedog rautaneun Goreng patut.

  88. Kawas Rama jeung Sinta Nurub cupu, nu kasep jeung nu geulis.

  89. Kawas siraru jadi Jelema loba nu riab ka mana-mana.

  90. Kawas tatah Teu hideng sorangan (digawe), kudu dititah (diparentah) bae.

  91. Kawas terong dibeulah dua Dua jelema anu (meh) sarua rupana, biasana mah budak kembar.

  92. Kawas tikukur Nyebut ngaran sorangan ka nu anyar pinanggih.

  93. Kawas toed Budak beuki ngomong, celembeng.

  94. Kawas tunggul kahuru Jelema goreng patut.

  95. Kawas ucing garong Jelama jahat nu sok ngaranjah imah, sakapeung bari nandasa nu boga imah.

  96. Kawas ucing jeung anjing Dua jelema anu teu daek akur, lamun paamprok kudu bae pasea.

  97. Kawas ucing kumareumbi Jelema anu sok resep ruwal-rawel, siga ucing keur kumincir.

  98. Kawas ucing nyanding paisan Deukeut kana pimaksiateun.

  99. Kejo asak, angeun datang Sapagodos jeung maksud urang.

 100. Kelek jalan Tempat anu teu gampang didatangan lantaran jauh ti jalan gede.

 101. Kebo mulih pakandangan Balik ka lembur sorangan sabada lila ngumbara di lembur batur.

 102. Kembang buruan Budak anu keur meujeuhna lucu sarta geus resep ulin di buruan.

 103. Kembang carita Jadi bahan carita nu narik perhatian dina riungan- riungan.

 104. Kembang jalan Ungkluk.

 105. Kembang mata (soca) Nu dipikanyaah atawa dipikaasih.

 106. Keuna ku aen Meunang cocoba lantaran ku "panenjo" batur (loba teuing nu muji).

 107. Keuna ku lara teu keuna ku pati Bisa jadi eleh atawa tatu, tapi moal maot.

 108. Keur bentang surem Keur apes, keur goreng milik.

 109. Keur meujeuhna bilatung dulang Keur meujeuhna parabaneun (barudak leutik), keur meujeuhna beuki dahar.

 110. Keur meujeuhna buta tulnng buta daging Keur meujeuhna bedas.

 111. Keur meujeuhna hejo lembok, rambay carita Keur meujeuhna lubak-libuk, euweuh kakurang.

 112. Keuyeup apu Jelema anu elehan jeung euweuh kahayang; kodomoyo, leuleumeuyeu.

 113. Kiceupna sabedug sakali Jelema anu kacida lungguhna.

 114. Kiruh di girang, kiruh di hilir Lamun nu di luhurna geus teu balener, tangtu nu di handapna oge sarua kitu.

 115. Kokod monongeun Teu daekeun asak, lantaran mindeng dicabakan (bubuahan nu dipeuyeum).

 116. Kokolot begog Ngomong teu merenah kawas kolot.

 117. Kokoro manggih mulud, puasa manggih lebaran Makmak mekmek, kokomoan barangdahar atawa ngumpulkeun barang nepi ka poho kana kautamaan.

 118. Kokoro nyenang Nembongkeun pangaboga nu teu sabaraha lantaran hayang dipuji (jalma miskin).

 119. Kokoro nyoso malarat rosa, lebaran teu meuncit hayam Jelema anu kacida masakatna, sagala teu boga..

 120. Kolot dapuran Pernah kolot nurutkeun pancakaki, sanajan umur leuwih ngora.

 121. Kolot dina beuheung munding Kolot tapi teu loba kanyaho.

 122. Kolot kalapa Dilarapkeun ka lalaki atawa awewe anu umurna geus kolot, tapi masih matak kataji.

 123. Kolot kolotok Kolot tapi euweuh kanyaho, kosong tina elmu pangaweruh.

 124. Kolot pawongan (pawongeun) Jelema anu umurna ngora keneh, tapi katembongna siga geus kolot.

 125. Koreh-koreh cok Usaha buruh leutik, hasilna ngan cukup saharitaeun.

 126. Kotok bongkok kumorolong, kacingcalang kumarantang Jelema anu pipilueun kana hiji urusan lantaran ukur kabawakeun ku batur, lain karepna sorangan.

 127. Kudu bisa ngeureut pakeun Kudu bisa ngajeujeuhkeun rejeki, kudu sina mapahat.

 128. Kudu boga pikir rangkepan Ulah ujug-ujug percaya kana omongan batur aim manis.

 129. Kudu ngukur ka kujur, nimbang ka awak Sagala rupa tingkah laku kudu luyu jeung kaayaan diri sorangan.

 130. Kudu nyaho lautanana, kudu nyaho tatambanganana Kudu nganyahokeun adatna, kalakuanana, kangewana (karesepna). Kujang dua pangadekna Usaha anu ngadatangkeun dua rupa kauntungan.

 131. Kukuh Ciburuy Teu bisa diongget-qngget, teu daek nurut kana paham batur nu leuwih bener.

 132. Kukuk sumpung dilawanan dada leway Sarua gorengna; nu ngambek dilawan ngambek, nu burung dilawan nu gelo.

 133. Kulak canggeum (bagja awak) Milik hade atawa goreng geus ditangtukeun ku Gusti Nu Mahasuci.

 134. Kumaha bule hideungna (bae) Kumaha engke bae buktina.

 135. Kumaha ceuk nu dibendo bae Kumaha ceuk nu mingpin di luhur bae.

 136. Kumaha geletuk batuna kecebur caina/Kumaha kecebur caina, geletuk batuna bae Kumaha behna, kumaha engke bae.

 137. Kumaha ramena pasar Ula-ilu, kumaha guyubna batur (balarea).

 138. Kumambang kana kersa Pangersa Pasrah kana takdir.

 139. Kumeok (ngeok) memeh dipacok Wegah memeh ngajalankeun pagawean,

 140. Kumis bangbara ngaliang Kumis nu nyeseg kana liang irung.

 141. Kurang jeujeuhan Kurang ati-ati, kurang itungan.

 142. Kurang saeundan Jelema nu teu patig jejeg pikiranana, rada gelo.

 143. Kuru aking ngajangjawing Pohara kuruna.

 144. Kuru cileuh kentel peujit Ngurangan sare, ngurangan dahar (tirakat), lantaran ay a nu dimaksud.

 145. Kuru kurulang-kuriling Lara sangsara kadungsang-dungsang.

 146. Kurung batok Teu daek lunta ti lembur, jalma nu tara ka mana-mana, jadi teu loba kanyaho.

PARIBASA SUNDA IJK

I

   1. Ibu pare Geugeusan pare nu dihaja dijieun leuwih gede ti geugeusan biasa, minangka indungna (baheula).

   2. Ieu aing Jelema nu ngarasa luhur, hade, pinter, gagah jeung sajabana ti dinya atawa adigung.

   3. Ilang-along margahina, katinggang pangpung dilebok maung, rambutna salambar, getihna satetes, ambekanana sadami, agamana darigamana (drigamana), nyerenkeun Masrahkeun sagala-galana, ilaharna diucapkeunana waktu rek ngawin-keun atawa satutasna nyerahkeun.

   4. Indit sirib Indit sarerea saeusi imah.

   5. Indung hukum bapa darigama Papagon, aturan agama jeung nagara.

   6. Indung lembu bapa banteng Turunan jalma beunghar atawa menak.

   7. Indung peuting Mega hideung anu sok tembong ti peuting.

   8. Indung suku ge moal dibejaan Niat pageuh nyekel rasiah, baraya nu landes ge moal dibere nyaho.

   9. Inget-inget poho Teu inget enya (kana perkara nu geus kajadian baheula).

  10. Inggis batan maut hinis, rempan batan mesat gobang Kacida matak risina, paur pisan.

  11. Inggis ku bisi rempan ku sugan (beja) Salempang aya naon-naon. Ipis biwir Epesmeer, babari ceurik.

  12. Ipis kulit beungeut Eraan.

  13. Ipis wiwirang Kandel kulit beungeut, kurang kaera.

  14. Iwak nangtang sujen Ngadeukeutan pibahayaeun, neangan picilakaeun.

J

   1. Jabung tumalapung, sabda kumapalang Milu nyarita bari ngarumasakeun taya kabisa, tapi alatan kapaksa.

   2. Jadi cikal bugang Pangheulana kasambut di pangperangan.

   3. Jadi kembang carita Loba nu nyaritakeun.

   4. Jadi kulit jadi daging Jadi kabiasaan nu hese dipiceunna.

   5. Jadi maung malang Jelema anu dianggap jadi panghalang (lalaki ka awewe tepi ka hese meunang jodo).

   6. Jadi sabiwir hiji Geus jadi caritaan jelema rea, pada muji kahadeanana.

   7. Jadi senden kalemekan Jadi kembang carita.

   8. Jadi Senen kalemekan Ahad kacapangan Jadi kembang carita.

   9. Jajar pasar Sedeng atawa meujeuhna (kana rupa).

  10. Jalma notorogan Jalma nu boga laku-Iampah teu pantes, pikacuaeun.

  11. Jaman bedil sundut Jaman baheula.

  12. Jaman cacing dua saduit Jaman baheula pisan.

  13. Jaman tai kotok dilebuan Jaman baheula.

  14. Jampana bugang Pasaran, wadah paranti ngagotong mayit ka kuburan.

  15. Jampe pamake Rupa-rupa jampe jeung tingkah laku pikeun ngahasilkeun maksud.

  16. Jampe pipahokan Jampe atawa ajian nu maksudna supaya musuh teu nenjoeun ka urang kawas nu lolong.

  17. Janget kinatelon Turunan hade ti indung-bapa.

  18. Jantungeun Kawas anu kasima.

  19. Jati kasilih ku junti Pribumi kaelehkeun ku semah.

  20. Jauh ka bedug, anggang ka dulag (dayeuh) Dusun henteu nyaho di adat, dusun pisan.

  21. Jauh tanah ka langit Mikahayang nu pamohalan kalaksanakeun; kacida pisan bedana.

  22. Jauh di jug jug anggang diteang Jauh-jauh oge didatangan bae.

  23. Jauh-jauh panjang gagang Hanas jauh-jauh oge dijugjug ari pek teu hasil maksud.

  24. Jawadah tutung biritna, sacarana-sacarana Masyarakat di saban tempat boga tata cara sewang-sewangan.

  25. Jejeg (jegjeg) ceker Cape balas leumpang ka ditu ka dieu.

  26. Jelema balung tunggal Jelema bedas pisan.

  27. Jelema masagi (pasagi) Jelema nu loba kabisana jeung loba kabogana (teu aya kakuranganana).

  28. Jelema pasesaan Jelema nu kungsi gelo.

  29. Jeneng memeh pangkat Loba kahayang nu teu saimbang jeung kaayaan dirina.

  30. Jengkol mah aya usumna Pikeun nyindiran nu loba ekol.

  31. Jiga tunggul kahuru Goreng patut.

  32. Jodo pakokolot Kalaksanakeun ngawin kabogoh ti keur ngora dina umur pakokolot. Tingali oge Ngareuntaskeun (ngarangkaskeun) dungus.

  33. Jogjog neureuy buah loa Mikahayang perkara anu moal kasorang.

  34. Jojodog unggah ka salu Unit badega jadi pamajikan dunungan.

  35. Jongjon bontos Junun kana gawe, tara kabengbat ku naon-naon.

  36. Jual dedet Ngajual barang satengah maksa.

K

   1. Ka cai diangir mandi, batu lempar panuusan Lemah cai, bali geusan ngajadi.

   2. Ka cai jadi saleuwi, ka darat jadi salebak (salogak) Layeut, runtut-raut, silih ayunkeun (nu laki-rabi atawa nu sosobatan).

   3. Ka hareup ngala sajeujeuh, ka tukang ngala sajeungkal Hirup ati-ati make itungan.

   4. Ka luhur sieun gugur, ka handap sieun cacing Taya kawani.

   5. Ka luhur teu sirungan, ka handap teu akaran Taya kamajuan minangka hukumullah ka jelema doraka atawa nu sok jail ka batur.

   6. Kabawa ku sakaba-kaba Kabawakeun atawa kapangaruhan ku batur nu teu pati eucreug.

   7. Kabedil langit (kabentar mega) Kalinglap.

   8. Kabeureuyan mah tara ku tulang munding, tapi ku cucuk peda Cilaka mah biasana tina mokahaan urusan leutik.

   9. Kacang poho ka lanjaran Poho ka asal wiwitan, pindah pileumpangan.

  10. Kacanir bangban Kawiwirangan, meunang kaera.

  11. Kacekel bagal buntutna Katewak luluguna.

  12. Kaceluk ka awun-awun, kawentar ka janapria Kamashur, sarerea pada nyaho.

  13. Kaciwit kulit kabawa daging Kabawa goreng ku kalakuan baraya anu salah, atawa milu ngarasa teu ngeunah lantaran aya baraya dihina ku batur.

  14. Kaduhung tara ti heula Ngarasa hanjakal mah geus tangtu moal samemeh migawe kasalahan.

  15. Kagok asor (asong) Jangji nu geus kapalang disanggupan, nepi ka kapaksa kudu dilaksanakeun.

  16. Kahieuman bangkong Siga beunghar lantaran katitipan banda batur.

  17. Kai teu kalis ku angin Jelema mah tara senang salalawasna, hiji waktu pasti pinanggih jeung kasusah.

  18. Kajejek ku hakan Hasil usaha beak ku kaperluan dahareun wungkul.

  19. Kajeun kendor, dapon (asal) ngagembol Kajeun lila asal hasil (hade).

  20. Kajeun pait heula amis tungtung, manan amis heula pait tungtung Leuwih hade bejaan heula nu banggana, ti batan dibibitaan heula ku untungna, bisi ahirna kaduhung.

  21. Kajeun panas tonggong, batan tiis beuteung Kajeun teuing cape digawe oge, asal bisa dahar kalawan cukup, teu kakurangan.

  22. Kakeueum ku cai toge Eleh pisan ku pamajikan, nepi ka dipangnyelewerkeun oge cicing bae.

  23. Kalah ka ingkig Usaha ka ditu ka dieu teu hasil.

  24. Kalah ka ngahuntu Ngan bisa nyarita atawa pidato wungkul.

  25. Kalapa bijil ti cungap Muka rusiah sorangan kalawan teu dihaja.

  26. Kaliung kasiput Loba baraya nu baleunghar, sasat kalingkung.

  27. Kandel kulit beungeut Teu boga kaera, sabalikna tina ipis kulit beungeut

  28. Kapiheulaan ngaluluh taneuh Hudang kabeurangan.

  29. Kapipit galih, kadudut kalbu Kapincut, bogoh.

  30. Kapiring leutik Kaisinan.

  31. Karawu kapangku Sagala pagawean kacabak, tur hasilna hade; kalakon kumaha pait peuheurna, muga-muga turunan urang mah kari ngeunahna.

  32. Kasangga (kasuhun) kalingga murda, katampi ku asta kalih Katarimakeun, sarta dinuhunkeun pisan.

  33. Kasep ngalenggereng koneng Nya kasep nya ginding.

  34. Katempuhan buntut maung Ngagantian kasusah batur.

  35. Kakeureut ku sieup, katindih ku kari-kari Kasangka boga dosa.

  36. Katuliskeun jurig Asal heureuy jadi enyaan.

  37. Katurug katutuh Keuf cilaka katambah-tambah ku pikasusaheun.

  38. Kaum marhaen Somah, rayat biasa. Kawas aul Sok ciciduh.

  39. Kawas aeud Nya goreng budi nya bangor.

  40. Kawas anjing kadempet lincar 1. Nu leutik dikaniaya ku dununganana, ari rek ngalawan teu bisa, ngan bati humandeuar bae; 2. Keukeuleuweuhan teu puguh.

  41. Kawas anjing parebut tulang Parasea marebutkeun barang anu teu pira.

  42. Kawas anjing tutung buntut Berebet ka ditu berebet ka dieu, kawas nu samar polah; ijigimbrang teu daek cicing.

  43. Kawas anu teu dibedong Kaluar-asup tara nutupkeun panto.

  44. Kawas awi sumaer di pasir Luak-leok pikir teu pag'euh tangtungan.

  45. Kawas badak Cihea Jelema nu leumpangna noyod siga nu degig.

  46. Kawas bangkong (bancet) katuruban batok Jelema anu taya kanyaho lantaran sapopoena ukur idek liher di lemburna.

  47. Kawas bayah kuda Belel pisan, upamana samping.

  48. Kawas beubeulahan terong Sarua pisan rupana, nu kembar.

  49. Kawas beusi atah beuleum Geuneuk rupana bakat ku kacida ambekna.

  50. Kawas birit seeng Hideung lestreng (kulit jelema).

  51. Kawas bodor reog Jelema nu tingkah polahna pikaseurieun.

  52. Kawas bueuk beunang (meunang) mabuk Ngeluk jeung teu wani ngomong, lantaran rumasa boga dosa.

  53. Kawas bujur aseupan Diuk teu daek cicing.

  54. Kawas (cara) cai dina daun bolang (taleus) Nasehat atawa papatah taya nyangsangna, taya nu terap.

  55. Kawas carangka runtah Jelema nu sagala beuki jeung gembul.

  56. Kawas careuh bulan Diwedak kandel teuing.

  57. Kawas ciduh jeung reuhak Sarua gorengna (goreng adat).

  58. Kawas congcorang murus Jelema (budak) anu jangkung tapi kacida begangna.

  59. Kawas cucurut kaibunan Goreng patut, sarta pikarunyaeun.

  60. Kawas dodol bulukan Beungeut hideung diwedakan teu rata.

  61. Kawas dongeng Si Bosetek Gunta-ganti aturan, tapi tetep taya kamajuan.

  62. Kawas durukan huut Pibahayaeun nu teu kaciri, tapi beuki lila beuki gede.

  63. Kawas gaang katincak Jelema (biasana barudak) nu keur garandeng, ngadadak jempe sapada harita, lantaran reuwas atawa aya nu dipikasieun ku maranehna.

  64. Kawas gateuw Teu bisa liar lantaran kasakit, atawa geus rarempo, tapi ari awak lintuh.

  65. Kawas gula jeung peueut Kacida dalitna, tara pasea, silih asih.

  66. Kawas hayam keur kumahkar Teu daek cicing lantaran hate kaweur, atawa geus teu sabar ngadagoan nu diarep-arep.

  67. Kawas hayam panyambungan Talamba-tolombo dina riungan lantaran euweuh nu wawuh.

  68. Kawas heulang pateuh jangjang Meh teu bisa walakaya, lantaran teu boga nu bisa diandelkeun.

  69. Kawas himi-himi Meh salilana babarengan duaan tara daek papisah.

  70. Kawas jeler kasaatan Teu daek cicing, gawena ngan ka ditu ka dieu.

  71. Kawas jogjog mondok Cekcok-recok, gandeng ku nu bareng ngaromong pabedas-bedas.

  72. Kawas ka budak rodek hulu Ngahina, kawas ka jelema nu bodo atawa kawas ka budak nu bolon keneh.

  73. Kawas kacang ninggang kajang Norostos capetang.

  74. Kawas kedok bakal Rupa jelema anu goreng patut kacida.

  75. Kawas kedok rautaneun Kacida goreng patutna kawas kedok nu can anggeus.

  76. Kawas kuda leupas ti gedogan Ngumbar kahayang lantaran geus euweuh nu ngahalangan.

  77. Kawas kuuk Dilarapkeun ka jelema nu sarena (ngedeng) morongkol.

  78. Kawas langit jeung bumi Pohara bedana.

  79. Kawas lauk asup kana bubu Teu bisa ngundurkeun diri deui, lantaran geus kabeungkeut ku jangji atawa sumpah.

  80. Kawas leungeun nu palid Leungeun nu teu daek cicing, ngopepang, sagala dirampa, sagala dicabak.

  81. Kawas nanggeuy endog beubeureumna Kacida didama-dama jeung dipusti-pustina awahing ku gede kanyaah (inggis nu dipikanyaahna tinemu balai).

  82. Kawas nu dipupul bayu Taya tangan pangawasa.

  83. Kawas nu keked Teu bisa barangbawa.

  84. Kawas nu mulangkeun panyiraman Boga kahayang (pamenta) anu aneh cara nu keur nyiram, lantaran geus deukeut kana ajal.

  85. Kawas pantun teu jeung kacapi Bisa mapatahan wungkul, teu bisa nyontoan.

  86. Kawas panyeupahan lalay Lawon anu belel, kawas panyeupahan lalay.

  87. Kawas perah bedog rautaneun Goreng patut.

  88. Kawas Rama jeung Sinta Nurub cupu, nu kasep jeung nu geulis.

  89. Kawas siraru jadi Jelema loba nu riab ka mana-mana.

  90. Kawas tatah Teu hideng sorangan (digawe), kudu dititah (diparentah) bae.

  91. Kawas terong dibeulah dua Dua jelema anu (meh) sarua rupana, biasana mah budak kembar.

  92. Kawas tikukur Nyebut ngaran sorangan ka nu anyar pinanggih.

  93. Kawas toed Budak beuki ngomong, celembeng.

  94. Kawas tunggul kahuru Jelema goreng patut.

  95. Kawas ucing garong Jelama jahat nu sok ngaranjah imah, sakapeung bari nandasa nu boga imah.

  96. Kawas ucing jeung anjing Dua jelema anu teu daek akur, lamun paamprok kudu bae pasea.

  97. Kawas ucing kumareumbi Jelema anu sok resep ruwal-rawel, siga ucing keur kumincir.

  98. Kawas ucing nyanding paisan Deukeut kana pimaksiateun.

  99. Kejo asak, angeun datang Sapagodos jeung maksud urang.

 100. Kelek jalan Tempat anu teu gampang didatangan lantaran jauh ti jalan gede.

 101. Kebo mulih pakandangan Balik ka lembur sorangan sabada lila ngumbara di lembur batur.

 102. Kembang buruan Budak anu keur meujeuhna lucu sarta geus resep ulin di buruan.

 103. Kembang carita Jadi bahan carita nu narik perhatian dina riungan- riungan.

 104. Kembang jalan Ungkluk.

 105. Kembang mata (soca) Nu dipikanyaah atawa dipikaasih.

 106. Keuna ku aen Meunang cocoba lantaran ku "panenjo" batur (loba teuing nu muji).

 107. Keuna ku lara teu keuna ku pati Bisa jadi eleh atawa tatu, tapi moal maot.

 108. Keur bentang surem Keur apes, keur goreng milik.

 109. Keur meujeuhna bilatung dulang Keur meujeuhna parabaneun (barudak leutik), keur meujeuhna beuki dahar.

 110. Keur meujeuhna buta tulnng buta daging Keur meujeuhna bedas.

 111. Keur meujeuhna hejo lembok, rambay carita Keur meujeuhna lubak-libuk, euweuh kakurang.

 112. Keuyeup apu Jelema anu elehan jeung euweuh kahayang; kodomoyo, leuleumeuyeu.

 113. Kiceupna sabedug sakali Jelema anu kacida lungguhna.

 114. Kiruh di girang, kiruh di hilir Lamun nu di luhurna geus teu balener, tangtu nu di handapna oge sarua kitu.

 115. Kokod monongeun Teu daekeun asak, lantaran mindeng dicabakan (bubuahan nu dipeuyeum).

 116. Kokolot begog Ngomong teu merenah kawas kolot.

 117. Kokoro manggih mulud, puasa manggih lebaran Makmak mekmek, kokomoan barangdahar atawa ngumpulkeun barang nepi ka poho kana kautamaan.

 118. Kokoro nyenang Nembongkeun pangaboga nu teu sabaraha lantaran hayang dipuji (jalma miskin).

 119. Kokoro nyoso malarat rosa, lebaran teu meuncit hayam Jelema anu kacida masakatna, sagala teu boga..

 120. Kolot dapuran Pernah kolot nurutkeun pancakaki, sanajan umur leuwih ngora.

 121. Kolot dina beuheung munding Kolot tapi teu loba kanyaho.

 122. Kolot kalapa Dilarapkeun ka lalaki atawa awewe anu umurna geus kolot, tapi masih matak kataji.

 123. Kolot kolotok Kolot tapi euweuh kanyaho, kosong tina elmu pangaweruh.

 124. Kolot pawongan (pawongeun) Jelema anu umurna ngora keneh, tapi katembongna siga geus kolot.

 125. Koreh-koreh cok Usaha buruh leutik, hasilna ngan cukup saharitaeun.

 126. Kotok bongkok kumorolong, kacingcalang kumarantang Jelema anu pipilueun kana hiji urusan lantaran ukur kabawakeun ku batur, lain karepna sorangan.

 127. Kudu bisa ngeureut pakeun Kudu bisa ngajeujeuhkeun rejeki, kudu sina mapahat.

 128. Kudu boga pikir rangkepan Ulah ujug-ujug percaya kana omongan batur aim manis.

 129. Kudu ngukur ka kujur, nimbang ka awak Sagala rupa tingkah laku kudu luyu jeung kaayaan diri sorangan.

 130. Kudu nyaho lautanana, kudu nyaho tatambanganana Kudu nganyahokeun adatna, kalakuanana, kangewana (karesepna). Kujang dua pangadekna Usaha anu ngadatangkeun dua rupa kauntungan.

 131. Kukuh Ciburuy Teu bisa diongget-qngget, teu daek nurut kana paham batur nu leuwih bener.

 132. Kukuk sumpung dilawanan dada leway Sarua gorengna; nu ngambek dilawan ngambek, nu burung dilawan nu gelo.

 133. Kulak canggeum (bagja awak) Milik hade atawa goreng geus ditangtukeun ku Gusti Nu Mahasuci.

 134. Kumaha bule hideungna (bae) Kumaha engke bae buktina.

 135. Kumaha ceuk nu dibendo bae Kumaha ceuk nu mingpin di luhur bae.

 136. Kumaha geletuk batuna kecebur caina/Kumaha kecebur caina, geletuk batuna bae Kumaha behna, kumaha engke bae.

 137. Kumaha ramena pasar Ula-ilu, kumaha guyubna batur (balarea).

 138. Kumambang kana kersa Pangersa Pasrah kana takdir.

 139. Kumeok (ngeok) memeh dipacok Wegah memeh ngajalankeun pagawean,

 140. Kumis bangbara ngaliang Kumis nu nyeseg kana liang irung.

 141. Kurang jeujeuhan Kurang ati-ati, kurang itungan.

 142. Kurang saeundan Jelema nu teu patig jejeg pikiranana, rada gelo.

 143. Kuru aking ngajangjawing Pohara kuruna.

 144. Kuru cileuh kentel peujit Ngurangan sare, ngurangan dahar (tirakat), lantaran ay a nu dimaksud.

 145. Kuru kurulang-kuriling Lara sangsara kadungsang-dungsang.

 146. Kurung batok Teu daek lunta ti lembur, jalma nu tara ka mana-mana, jadi teu loba kanyaho.

PARIBASA SUNDA LM

L

   1. Labuh diuk, tiba neundeut Sarua salahna atawa sarua cilakana.

   2. Ladang kesang Rejeki ti Allah lantaran usaha sorangan.

   3. Laer gado Sok kabitaan ku kadaharan nu aya di batur.

   4. Lain lantung tambuh laku, lain lentang tanpa seja (beja) Lainindit-inditan teu puguh nu dimaksud, tapi aya picaritaeun nu penting; indit bari mawa tujuan anu pasti.

   5. Lain palid ku cikiih, lain datang ku cileuncang Lain jalma andar andar, tapi datang ku sabab boga tujuan anu tangtu.

   6. Lalaki kembang kamangi Lalaki nu teu bisa nyukup kabutuhan rumah tangga.

   7. Lalaki langit lalanang jagat Lalaki anu kasep sarta gagah perkasa.

   8. Lali (poho) ka purwadaksina Jelema anu poho ka asal cara anu linglung, lantaran pangkat luhur atawa kabeungharan nu teu wajar.

   9. Lali rabi, tegang pati Poho ka pamajikan jeung tega kana nyawa pikeun ngabelaan nagara jeung bangsa.

  10. Lanca-linci luncat mulang Jalir jangji, udar subaya.

  11. Landung kandungan laer aisan Cede tinimbangan, asak hampura.

  12. Langkung saur bane carek Nyarita nu matak nyentug atawa anu matak nyeri kana hate batur.

  13. Lantip budi Gancang ngarti kana maksud atawa kahayang batur sanajan henteu diucapkeun.

  14. Lasminingrat Nu panggeulisna di sakuliah dunya.

  15. Lauk buruk mihi mijah, piritan milu endogan Pipilueun nyarita atawa ilubiung kana sarupaning urusan.

  16. Legeg lebe budi santri, ari lampah euwah-euwah Jalma jahat bisa nipu ku tindak-tanduk nu sopan.

  17. Lelengkah halu (Budak) diajar leumpang salengkah-salengkah.

  18. Lengkah kapiceun Indit-inditan bari aya nu dimaksud tapi teu hasil, henteu beubeunangan.

  19. Lentah darat Jelema nu sok nginjeumkeun duit make renten gede.

  20. Lesang kuras Henteu bisa nyekel duit, sok beak bae.

  21. Letah leuwih seukeut manan pedang Raheut hate ku omongan leuwih peurih karasana tibatan raheut biasa.

  22. Legok tapak genteng kadek Loba kanyaho, loba luang pangalaman.

  23. Leleyep asu Acan sare enya.

  24. Lembur matuh panglayungan, banjar karang pamidangan, nagara ancik-ancikan Lembur tempat matuh atawa cicing.

  25. Lembur singkur, mandala singkah Tempat anu nyumput sarta jauh.

  26. Lengkeh lege Jelema buheukeu, euweuh cangkengan bawaning ku lintuh.

  27. Leubeut buah hejo daun Keur meujeuhna lubak-libuk, euweuh kakurang.

  28. Leuleus awak Gampang dititah.

  29. Leuleus jeujeur Hat tali Cede timbangan, sabar darana, henteu getas harupateun.

  30. Leuleus kejo poena Mimitina bengis, tapi beuki lila beuki hade.

  31. Leumpang sakaparan-paran Teu puguh nu dijugjug.

  32. Leumpeuh yuni Babari kapangaruhan, tara (teu) kuat nahan

  33. gogoda.

  34. Leunggeuh cau beuleum Memeh hiji pagawean anggeus, geus gap deui kana pagawean sejen.

  35. Leungit tanpa lebih, ilang tanpa karana Leungit euweuh urutna jeung teu puguh sababna, teu matak kaharti.

  36. Leutik burih Borangan.

  37. Leutik pucus Euweuh kawani.

  38. Leutik ringkang gede bugang Sipat jalma, upamana maot loba uruseunana, sumawonna mun nepi ka ajal di panyabaan.

  39. Leutik-leutik cabe rawit Leutik waruga tapi wanian, loba kabisa (babandingan leutik-leutik ngagalatik).

  40. Leutik-leutik ngagalatik Leutik waruga tapi wanian, loba kabisa.

  41. Leuweung ganggong simagonggong, leuweung sisumenem jati Leuweung geueuman pikakeueungeun.

  42. Leuwi jero beunang diteuleuman, hate jelema najan deet teu kakobet Pikiran jelema mah hese" dikira-kirana, boh hadena, boh gorengna.

  43. Lieuk euweuh ragap taya Teu boga naon-naon, malarat, taya kaboga.

  44. Lindeuk japati Siga lindeuk tapi lingas (babandingan lindeuk piteuk).

  45. Lindeuk piteuk Siga lindeuk tapi lingas (babandingan lindeuk japati).

  46. Lir cai jeung minyak Teu bisa ngahiji. Lir macan teu nangan Leumpang nu ngalenghoy atawa ngalanggeor (awewe).

  47. Lir nu ngababad pacing Tumerap ka nu ngelehkeun pirang-pirang musuh ku pedang.

  48. Loba catur tanpa bukur Kalah ka omong, buktina euweuh.

  49. Loba teuing jaksa Loba teuing nu mere tinimbangan atawa nasehat.

  50. Lodong kosong ngelentrung Jelema bodo nu loba omong, boga laga nurutan nu pinter.

  51. Lolondokan Bisa nyaluyukeun diri jeung kaayaan lingkungan atawa jeung kahayang jaman.

  52. Luhur kokopan Gumede.

  53. Luhur kuta gede dunya Beunghar sarta gede pangaruh.

  54. Luhur pamakanan (kokopan) Gumede.

  55. Luhur tincak Kalakuanana sok nurutan nu luhur (pangkatna) atawa nu beunghar.

  56. Luncat mulang Omonganana teu puguh dicekel, teu bisa dipercaya.

  57. Lungguh tutut bodo keong, sawah sakotak kaider kabeh Siga lungguh katenjona padahal bangor.

M

   1. Mabok pangkat Adigung, ieu aing jeneng.

   2. Macan biungan Jelema anu teu akur jeung batur salembur.

   3. Mageuhan cangcut tali wanda Saged rek bajoang.

   4. Maju jurang mundur jungkrang Taya piliheun, ka ditu ka dieu pibalaieun. Malapah gedang Malibir heula memeh nyaritakeun maksud nu saenyana.

   5. Malengpeng pake! ku munding, ngajul bulan ku asiwung Ngalampahkeun perkara nu moal pihasileun.

   6. Maliding sanak Pilih kasih.

   7. Malik ka temen Asal babanyolan tuluyna jadi enyaan.

   8. Malik mepeh Gulang-guling lantaran henteu kuat nahan kanyeri atawa keur sakarat.

   9. Malik rabi pindah ngawula Nganteuran dahareun ka dunungan anyar.

  10. Malik tali (malik tambang) Malik hukum.

  11. Malikkeun pakarang ngalawan ka dunungan ku pakarang pamerena.

  12. Malikkeun pangali Nu diserenan pagawean kawajibanana, kalah nempuhkeun ka nu nyerenkeunana.

  13. Manan leweh mending waleh Tinimbang matak susah sorangan, mending nyarita satarabasna.

  14. Manasina sambel jahe, top top tewewet Moal ujug-ujug kaala hasilna, kudu sabar.

  15. Mandi getih Baloboran getih lantaran tatu.

  16. Mandi oray Mandi ngan sakilat, mandi ngan sakecebes, teu make sabun.

  17. Mangkok emas eusi madu Jelema anu omongna, lampahna, nepi ka hatena oge hade.

  18. Mangpengkeun kuya ka leuwi Nu dititah ka lembur asalna kari-kari ngalelep teu balik deui.

  19. Manis lambe Jangji sanggup naon-naon tapi ngan omong wungkul (kalah ka omong)

  20. Manuk hiber ku jangjangna Jelema hirup ku akalna.

  21. Maot ulah manggih tungtung, paeh ulah manggih beja Sing bener waktu keur hirup, supaya ulah diomongkeun upama geus maot.

  22. Mapatahan naek ka monyet Mapatahan ka nu leuwih pinter.

  23. Mapatahan ngojay ka meri Mapatahan ka jalma nu leuwih loba kanyahona jeung pangalamanana.

  24. Mapay ka puhu leungeun Kasalahan jelema sok mamawa goreng ka kolotna atawa ka saluhureunana.

  25. Maras miris Teu pati wani.

  26. Marebutkeun (ngagugulung) balung tanpa eusi Marebutkeun perkara anu teu aya gunana.

  27. Marebutkeun paisan kosong Marebutkeun perkara nu teu aya gunana.

  28. Mata dijual ka peda Dilarapkeun ka nu malaweung, nepi ka teu awas ka nu disanghareupan (mata molotot tapi teu awas).

  29. Mata duiteun Piduit pisan.

  30. Mata karanjang Sadeuleu-deuleuna, bengbatan, biasana lalaki ku awewe.

  31. Mata simeuteun Ngarasa heran, nepi ka olohok teu ngiceup-ngiceup.

  32. Matak andel-andeleun Matak ngurangan kapercayaan nepi ka handeueul nu nitah.

  33. Matak ibur salelembur, matak ear sajajagat Matak geunjleung, jadi carita di mana-mana.

  34. Matak muringkak (muriding) bulu punduk Matak cararengkat bulu punduk, lantaran sieun ku nu lain-lain keur nyorangan.

  35. Matak pajauh huma Matak hese silih anjangan atawa matak teu silih pikanyaah.

  36. Matak tibalik aseupan Matak teu bisa nyangu.

  37. Maung malang (maung sarungkun) Sabondoroyot atawa sakulawarga ngawangun ponggawa atawa pagawe di hiji desa, tapi dina bendengna alahbatan jeung deungeun-deungeun haseum.

  38. Maung ngamuk gajah meta Bancang pakewuh.

  39. Maung ompong, bedil kosong, kareta kosong Jalma nu boga komara man sanajan geus teu nyekel kakawasaan oge teu weleh dipikaserab.

  40. Maut ka puhu Pasea budak mamawa ka kolot.

  41. Maut nyere ka congona Asal beunghar, beuki kolot beuki kokoro; hirup susah pakokolot atawa ngarandapan kurang rejeki sanggeus kolot.

  42. Meber-meber totopong heureut Ngajeujeuhkeun rejeki saeutik supaya mahi.

  43. Menta buntut Menta deui.

  44. Mere langgir kalieun Mere barang (duit) nu kudu diakalan heula ku nu dibere, bari can tangtu hasilna.

  45. Medal sila Ninggalkeun riungan lantaran ambek atawa wirang.

  46. Melengkung beukas nyalahan Keur ngorana bageur, tapi ari geus kolot henteu eucreug; atawa nu ditaksir hade tapi goreng jadina.

  47. Melengkung umbul-umbulna, ngerab-ngerab banderana Ngagambarkeun iring-iringan atawa kaayaan di tempat pesta.

  48. Mending kendor ngagembol tinimbang (tibatan) gancang pincang Mending keneh lila tapi hasilna alus tibatan gancang tapi hasilna goreng.

  49. Mending pait ti heula tinimbang pait tungtungna Dina urusan jual-beuli atawa usaha kudu asak heula badami, bisi jadi pacogregan di ahirna.

  50. Meubeut meulit Nyarekan bari mamawa (nyabit-nyabit) ka nu lian nepi ka balukarna goreng.

  51. Meuli teri meunang japuh Kalawan teu disangka-sangka ti samemehna urang meunang milik anu leuwih gede.

  52. Meunang kopi pait Digelendeng atawa dicarekan ku dunungan.

  53. Meunang luang tina burang Meunang pangalaman pait lantaran cilaka heula.

  54. Meungpeun carang (ku ayakan) Api-api teu nyaho (teu nenjo), ngantep batur milampah pagawean anu dilarang.

  55. Meupeus keuyang Ngabudalkeun kakeuheul atawa amarah ka nu teu tuah teu dosa, tampolana kana barang, lantaran ka nu boga kasalahanana mah teu wani ngambek.

  56. Miceun batok meunang coet Miceun anu goreng ku sabab hayang meunang anu alus, tapi tungtungna mah kalah meunang nu goreng deuibae.

  57. Miceun beungeut Ngabalieur, embung pateuteup lantaran ngewa atawa era.

  58. Mihape hayam ka heulang Teu boga wiwaha, titip barang atawa harta banda ka nu geus katotol teu jujur.

  59. Mihapekeun maneh Nyieun pikanyaaheun jeung pikaresepeun nu dicicingan atawa nu jadi dunungan.

  60. Milih-milih rabi, mindah-mindah rasa Ganti pamajikan sugan leuwih ngarepok.

  61. Milik teu pahili-hili, bagja teu paala-ala Rijki mah moal patukeur. Allah anu ngarijkian sakabeh mahluk-Na.

  62. Mindingan beungeut ku saweuy Nyimbutan rasiah sorangan nu geus kanyahoan ku batur.

  63. Mipit kudu amit ngala kudu menta Teu meunang cocorokot kana barang batur.

  64. Miyuni (cara) hurang, tai ka hulu-hulu-(na) Bodo pisan.

  65. Miyuni hayam kabiri, ngeplek jawer ngandar jangjang, kumeok eleh ku bikang Leutik burih, euweuh kawani. Tingali oge Ngeplek jawer ngandar jangjang, miyuni hayam kabiri.

  66. Miyuni hui kamayung Teu payaan, katoel saeutik ngambek.

  67. Miyuni umang Teu daek ihtiar nepi ka bisa boga imah sorangan (saumur-umur nyewa atawa ngontrak).

  68. Moal aya haseup mun euweuh seuneu Sagala rupa beja tangtu aya benerna, sanajan sok loba tambahna nu meunang ngareka.

  69. Moal ceurik menta eusi Henteu maksa hayang dibere atawa dieusian.

  70. Moal ditarajean Teu sieun, wani.

  71. Moal jauh laukna Moal hese piuntungeunana.

  72. Moal mundur (ngejat) satunjang beas Teu sieun teu gimir saeutik eutik acan.

  73. Moal neangan jurig nu teu kadeuleu Moal nyangka ka saha-saha

  74. deui nu boga dosana, lantaran Si Dadap geus katotol teu jujur.

  75. Moal ngabejaan indung suku Rusiah pisan, moal dibeja-beja.

  76. Mobok manggih gorowong Eukeur mah aya maksud, ari heg aya jalan pikeun ngahasilkeun usaha nu keur dipaju.

  77. Modal dengkul Modal mangrupa kadaek jeung tanaga wungkul, teu make duit.

  78. Monyet dibere (se)sengked Dibere kasempetan komo ngahanakeun (kana kalakuan goreng).

  79. Monyet kapalingan jagong Nu maling kapalingan, tukang tipu katipu.

  80. Monyet ngagugulung kalapa Nyaho luarna wungkul, teu apal kana jerona.

  81. Mopo memeh nanggung Wegah memeh pek ngalaksanakeun pagawean.

  82. Moro julang ngaleupaskeun peusing Ninggalkeun kauntungan nu geus tangtu, moro nu tacan puguh.

  83. Moro taya, tinggal kaya Pakaya nu geus mukti ditinggalkeun, lantaran pindah ka tempat nu singsarwa euweuh.

  84. Mucuk eurih (Ramo kuku awewe) lalencop kawas pucuk eurih.

  85. Muga sing ngarendekeh kawas sereh, ngarandakah manan manjah Sing loba turunan.

  86. Mukti wibawa Hirup senang sarta pada ngambeuan jeung pada ngahormat lantaran boga pangaruh.

  87. Mulih ka jati mulang ka asal Maot, asal ti Alloh balik deui ka Alloh.

  88. Mun di lembur kayu randu, mun di leuweung kayu dangdeur, dipake pamikul bengkung, dipake pangeret bingkeng, dipake pancar teu ruhay, dipake tihul teu hurung Jelema anu taya pupurieunana atawa araheunana, lantaran sagala pugag atawa taya kabisa.

  89. Mun kiruh ti girang, komo ka hilirna Lamun pamingpin lampahna kurang hade/ komo nu dipingpinna.

  90. Mun teu ngakal moal ngakeul, mun teu ngarah moal ngarih, mun teu ngoprek (ngopek) moal nyapek Lamun teu usaha/ digawe moal boga dahareun.

  91. Muncang labuh ka puhu, kebo mulih pakandangan Balik ti pangumbaraan ka tempat asal sarta teu niat ingkah deui.

  92. Mupugkeun tai kanjut Kariaan leuwih gede ti biasa, lantaran ku ijiran moal rek kariaan deui (ngawinkeun atawa nyunatan anakbungsu).

  93. Murag bulu bitis Teu betah cicing di imah, karesepna ngan nyaba bae.

  94. Murah sandang murah pangan Teu kakurangan, loba pakeeun jeung dahareun (di nagara nu raharja).

  95. Muriang teu kawayaan Kalah wowotan, teu kuat nyangga lara ati, upamana anu keur kabungbulengan (kaedanan).

  96. Mustika pagulingan Wanoja geulis pisan.

  97. Musuh (satru) kabuyutan Musuh ti baheula nepi ka ayeuna, atawa musuh turunan kawas ucing jeung anjing.

PARIBASA SUNDA N

N

   1. Naheun bubu pahareup-hareup Pahutang-hutang nepi ka pada kagok nagih (pihutangeun).

   2. Najan dibawa ka liang cocopet, moal burung nuturkeun Dibawa ka mana-mana oge daek (awe we ku salakina).

   3. Nanggung bugang Ditinggalkeun maot ku lanceuk jeung ku adi.

   4. Nangkeup mawa euyeub (eunyeuh) Mawa cilaka ka nu dipentaan tulung.

   5. Nangtung di kariungan, ngadeg di karageman Kumpulan barempug (ragem), musawarah.

   6. Nembongkeun sihung Nembongkeun kapunjul (kakawasaan,kabeungharan, kapinteran) dirina sangkan dipikaserab atawa dipikasieun batur.

   7. Neneh bonteng Ngogo ka budak, tapi ari ambek gampang neunggeul.

   8. Nepakeun jurig pateuh Mindahkeun kagorengan ka batur sangkan sorangan salamet.

   9. Nete akar ngeumbing jangkar Seseleket ka nu hese, nyorang wewengkon anu rumpil.

  10. Nete porot ngeumbing lesot Sagala ihtiar teu hasil.

  11. Nete semplek nincak semplak Kitu salah kieu salah; sagala rupa ihtiar teu hasil.

  12. Nete taraje nincak hambalan Kudu merenah, kudu puguh pereleanana (ti handap heula).

  13. Nepak cai malar ceret Ngagunakeun akal, supaya batur nyaritakeun perkara anu ku urang keur ditalungtik.

  14. Nepak dada Ngagulkeun jasa diri sorangan.

  15. Nepi ka nyanghulu ngaler Nepi ka paeh.

  16. Nepi ka pakotrek iteuk Nepi ka pakokolot pisan (nu awet lakirabi ti keur pada ngora).

  17. Nepung-nepung bangkelung Ngaraketkeun babarayaan ku jalan bebesanan.

  18. Neukteuk curuk dina pingping Nyilakakeun baraya atawa batur sagolongan.

  19. Neukteuk leukeur meulah jantung, geus lain-lainna deui Teu hayang dibalikan deui (awewe ka urut salakina).

  20. Neukteuk mere anggeus Mutuskeun hubungan.

  21. Neundeun hate Aya kahayang nu henteu dikedalkeun.

  22. Neundeun piheuleut nunda picela Neangan lantaran supaya jadi goreng atawa bengkah.

  23. Ngabejaan bulu tuur Ngabejaan perkara nu geus teu aneh keur nu dibejaan, da geus nyahoeun.

  24. Ngabeungeutan Nembongkeun kagetolan jeung kasatiaan dina mimiti kumawula wungkul.

  25. Ngaboretekeun liang tai di pasar Nyaritakeun rasiah sorangan nu matak aeb.

  26. Ngabudi ucing Kawas nu teu karep, api-api teu hayang, padahal ngadagoan batur bongoh.

  27. Ngabudian Nembongkeun pasemon ngewa, buad-baeud.

  28. Ngabuntut bangkong Teu bisa mere katerangan nepi ka eces pisan, atawa teu sanggup nganggeuskeun pagawean.

  29. Ngaburuy Nginum cai wungkul bari teu make lalawuh (upamana semah nu teu disuguhan kadaharan).

  30. Ngacak-ngebur Mangpang-meungpeung sabab sagala geus nyampak.

  31. Ngadagoan belut buluan (sisitan), oray jangjangan Moal kaalaman, mustahil kajadian.

  32. Ngadagoan kuda tandukan Ngaharepkeun perkara nu mustahil bisa kajadian.

  33. Ngadagoan uncal mahpal (mabal) Ngadagoan rejeki bari teu ihtiar.

  34. Ngadago-dago (nganti-nganti) dawuh Tereh maot.

  35. Ngadaweung (ngalangeu) ngabangbang (ngawangwang) areuy (tineung) Ngadaweung bari kawas nu jarauh panineungan.

  36. Ngadek sacekna, nilas saplasna Nyarita satarabasna, teu direka.

  37. Ngadeupaan linear Karalang-kuriling deukeut imah nu keur hajat (sidekah) ngarah diaku atawa diondang.

  38. Ngadu angklung Parebut omong atawa parea-rea omong nu taya gunana

  39. Ngadu bako Ngobrol ngaler-ngidul bari teu puguh jejerna.

  40. Ngadu-ngadu rajawisuna Ngahudangkeun amarah batur ngarah parasea.

  41. Ngagandong kejo, susah nyatu Loba titaheun ngan hanjakal ku hese nitahna, lantaran euweuh nu daekeun.

  42. Ngagedag bari mulungan Nanyakeun hiji perkara anu manehna sorangan teu nyaho jawabanana, susuganan bisa terus nyaho tina jawaban ti anu ditanyana.

  43. Ngahihileudan Ngahalang-halang jadina hiji perkara ku jalan ngagogoreng, nyingsieunan atawa mitenah.

  44. Ngahuntu kala Paselang nu luhur jeung nu handap dina jajaran.

  45. Ngahurun balung ku tulang Jelema nu diuk bari nangkeup tuur lantaran keur susah atawa keur bingung.

  46. Ngajeler paeh Ngajepat alus (halis).

  47. Ngajerit maratan langit, ngoceak maratan mega (jagat) Ngajerit tarik pisan.

  48. Ngajual jarum ka tukang gendong Niat nipu ka nu pinter,

  49. Ngajul bentang (bulan) ku asiwung Mikahayang nu pamohalan bisa kalaksanakeun.

  50. Ngalalakon Nyieun peta nu matak ngahesekeun.

  51. Ngalambang sari Awewe atawa lalaki nu geus boga salaki atawa pamajikan ngalakukeun hubungan seks di luar nikah; jinah.

  52. Ngalamot curuk Teu beubeunangan, teu hasil.

  53. Ngalap hate Ngagenahkeun hate batur sangkan nyaaheun ka urang.

  54. Ngalenghoy lir ma can teu nangan Awewe nu leumpang ngalenghoy atawa ngalanggeor.

  55. Ngaletak ciduh Teu tulus atawa ngabatalkeun omongan.

  56. Ngalebur tapak (dosa) Ngaleungitkeun lampah goreng, supaya migawe nu hade.

  57. Ngalegokan (ngajeroan) tapak Nambahan kasalahan atawa dosa.

  58. Ngaleut-ngaleut (ngeungkeuy) ngabandaleut, ngembat-ngembat nyatang pinang Iring-iringan nu panjang naker.

  59. Ngaliarkeun taleus ateul Resep ngucah-ngaceli kagorengan batur.

  60. Ngalingling ngadeuleu maling Nenjo bari susulumputan da embung kanyahoan ku nu ditenjo atawa ku batur.

  61. Ngalintuhan maung kuru Neangan pibahayaeun.

  62. Ngalungkeun kuya ka leuwi Nempatkeun jelema (pagawe) ka lemburna sorangan.

  63. Ngan ukur saoleseun Ngan ukur keur kaulinan atawa keur saheulaanan, lain rek enya-enya dijieun pamajikan nu bener.

  64. Ngandung hate Ngunek-ngunek, boga hate goreng hayang males kanyeri; rasa teu ngeunah dina hate anu can leungit-leungit.

  65. Nganjuk kudu naur, ngahutang kudu mayar Pihutang, tagihan, sabalikna tina hutang-hatong.

  66. Nganjuk teu naur, ngahutang teu mayar Ngajeblug.

  67. Nganyam samak neukteukan bari motongan Neang anak ngadeukeutan popotongan.

  68. Ngarah ngarinah Ngarugikeun batur ku jalan ngabobodo, nipu,jste.

  69. Ngarah sahuap-sakopeun Usaha leuleutikan, neangan rejeki saharitaeun.

  70. Ngaraja dewek Marentah nagara nurutkeun kahayang sorangan.

  71. Ngarangkay koja Robah adat, tina hade kana goreng, ngan henteu ngadadak, tapi lila.

  72. Ngarawu ku siku Hayang loba panghasilan ku rupa-rupa usaha nu tungtungna teu kaurus, sabalikna tina karawu kapangku.

  73. Ngareuntaskeun (ngarangkaskeun) dungus Kalaksanakeun

  74. ngawin kabogoh ti keur ngora dina umur pakokolot.

  75. Ngarujak sentul Nu keur paguneman pahare-hare, batur ka kidul ieu ka kaler.

  76. Ngawur kasintu nyieuhkeun hayam Mere maweh ka deungeun-deungeun ari ka baraya joledar.

  77. Ngawurkeur\wijen kana keusik Pagawean nu mubadir.

  78. Ngeplek jawer ngandar jangjang, miyuni hayam kabiri Kecing,borangan, elehan.

  79. Ngebutkeun totopong Ngetrukkeun elmu-pangabisa.

  80. Ngeduk cikur kudu mihatur, nyokel jahe kudu micarek, ngagegel kudu bewara Kudu menta idin heula ka nu bogana.

  81. Ngegel curuk (basa Sunda kamalayon tina menggigit jari) Teu beubeunangan, teu hasil.

  82. Ngembang awi Ngeumbreuk, teu laku dagangan (asal tina eumbreuk).

  83. Ngembang bako Bosongot (asal tina bosongot).

  84. Ngembang bolang Ancal-ancalan keneh, tacan ceuyah bubuahan (asal tina ancal).

  85. Ngembang boled Tetela (asal tina katela).

  86. Ngembang cau Jantungeun (asal tina jantung).

  87. Ngembang cengek Mencenges, nenggang ti nu sejen, nu geulis (asal tina pencenges).

  88. Ngembang genjer Gelenye (asal tina gelenye).

  89. Ngembang jaat Jalingeur (asal tina jalingeur).

  90. Ngembang jambe Kumayangyang (asal tina mayang).

  91. Ngembang jambu Lumenyap (asal tina lenyap).

  92. Ngembang jengkol Merekenyenyen (asal tina merekenyenyen).

  93. Ngembang kadu Olohok (asal tina olohok).

  94. Ngembang kaso Curiwis (asal tina curiwis).

  95. Ngembang laja Jamotrot (asal tina jamotrot).

  96. Ngembang lopang Nyacas (asal tina cacas).

  97. Ngembang pare Baringsang (asal tina ringsang).

  98. Ngembang tiwu Ngabadaus (asal tina badaus).

  99. Ngembang waluh Alewoh (asal tina alewoh).

 100. Ngembang wera Beureum beungeut lantaran ambek atawa era (asal tina wera).

 101. Ngembat-ngembat nyatang pinang Kacida panjangna, iring iringan, aleutan.

 102. Ngepung meja Dariuk sakurilingeun meja, rek dalahar.

 103. Ngeunah angen ngeunah angeun Senang hate (taya kasusah) jeung ngeunah barangdahar.

 104. Ngeunah Eon teu ngeunah Ehe Hayang ngeunah sorangan bae, teu ngingetkeun kaperluan batur, teu adil lantaran nu sapihak pinter kodek.

 105. Ngeunah nyandang ngeunah nyanding Hirup senang lantaran cukup pake jeung nyandingkeun pamajikan nu satia.

 106. Ngeundeuk-ngeundeuk geusan eunteup Neangan akal pikeun nyilakakeun dunungan.

 107. Ngeupeul ngahuapan maneh Mere nasehat atawa nyieun aturan kalawan maksud nguntungkeun sorangan.

 108. Ngindung ka waktu, ngabapa ka mangsa Nyurupkeun kalakuan kana kaayaan jaman.

 109. Ngijing sila bengkok sembah Teu satia ka dunungan.

 110. Ngimpi ge diangir mandi Palias, bararaid teuing, kacida teu panujuna, teu (tarima) meueus-meueus acan.

 111. Ngingu (ngukut) kuda kuru, ari geus lintuh (gede) nyepak Miara atawa ngamemenan jalma walurat, ari geus senang jadi cucungah.

 112. Nginjeum sirit ka nu kawin Nginjeum barang (parabot) anu keur dipake ku nu bogana, jeung ngan sakitu-kituna.

 113. Ngodok Hang buntu Geus hese cape, ari pek teh teu hasil sabab aya nu ngahalangan.

 114. Ngomong(na) sabedug sakali Arang ngomong.

 115. Ngorbankeun jiwa jeung raga Ngorbankeun sagala rupa nu dipibanda, sanajan nepi ka nyawa pisan.

 116. Ngotok ngowo Cicing bae di imah, tara liar.

 117. Ngudag-ngudag kalangkang heulang Ngarep-ngarep perkara anu samar kalaksanakeun.

 118. Ngukur baju sasereg awak Hirup saeukeurna, dina papait jeung mamanis teu daek pacorok jeung batur.

 119. Ngukur ka kujur nimbang ka awak Diluyukeun jeung kaayaan atawa pangaboga.

 120. Ngulit bawang Ipis, henteu terus kana hate.

 121. Ngusap birit bari indit Ninggalkeun pasamoan tanpa pamit heula.

 122. Ngusik-ngusik ula mandi, ngobah-ngobah (ngahudangkeun) macan turu Ngagugat-gugat perkara nu geus kaliwat, sarta nu temahna matak nimbulkeun deui pacogregan.

 123. Nikukur Nyebut ngaran sorangan ka nu anyar pinanggih.

 124. Nilik bari ngeusi Babanda ngumpulkeun parabot imah henteu disakalikeun, tapi ditungtut saeutik-saeutik.

 125. Nimu luang tina burang Meunang pangalaman lantaran cilaka heula.

 126. Nincak parahu dua Migawe dua perkara anu upama teu bisa bener, gede atawa aya bahlana; digawe ngarancabang (biasana tara bener hiji-hiji acan).

 127. Ninggalkeun hayam dudutaneun Ninggalkeun pagawean nu can anggeus.

 128. Nini-nini dikeningan, ewe randa dihiasan Ngararangkenan barang nu geus butut, najan dirias dihade-hade oge angger bae teu katenjo alus.

 129. Nini-nini leungit sapeuting, tai maung huisan Katuding pedah aya patalina jeung kajadian nu jadi perkara.

 130. Nista, maja, utama Sakali keun bae, dua kali dihampura keneh, ari katilu kali mah lain antepeun (urusan kagorengan).

 131. Nongtot jodo Geus aya anu ngalamar tapi bedo deui.

 132. Noong ka kolong Leutik hate, pondok pikiran.

 133. Nu asih dipulang sengit, nu haat dipulang moha Nu nyieun kahadean dibales ku kagorengan.

 134. Nu borok dirorojok, nu titeuleum disimbeuhan Nu keur susah dipupuas atawa ditambahan kasusahna.

 135. Nu burung diangklungan, nu gelo didogdogan, nu edan dikendangan Anu gedebul dihaminan supaya tambah maceuh.

 136. Nu geulis jadi werejit, nu lenjang jadi baruang Nu geulis bisa jadi matak ngabahlakeun (ngabahayakeun) ka lalaki (salaki).

 137. Nu titeuleum disimbeuhan Nu keur cilaka dipupuas. Ilikan oge Nu borok dirorojok, nu titeuleum disimbeuhan.

 138. Nuju hurup ninggang wirahma Pasehat tur ngeunah laguna (nu ngaji).

 139. Nulungan anjing kadempet (tiselap) Nulungan jelema nu taya panarimana.

 140. Numbuk di sue Meneran keur sue sawatara kali.

 141. Nunggul pinang Geus teu boga baraya.

 142. Nungtut bari ngeusi Usaha ngulik elmu atawa ngumpulkeun rejeki saeutik-saeunk nepi ka aya buktina.

 143. Nurub cupu Ngarepok, sarua alusna.

 144. Nutup lobang ngali lobang Mayar hutang ku duit meunang nginjeum.

 145. Nuturkeun indung suku Leumpang sakaparan-paran, henteu puguh anu dijugjug.

 146. Nya di hurang, nya di keuyeup Boh di menak boh di kuring, wiwirang atawa kateungeunahan hate mah sarua bae.

 147. Nya ngagogog nya mantog/Ngagogog bari mantog 1. Manehna nu nyieun surat, manehna oge nu nganteurkeun; 2. Nitah digawe ka batur bari jeung prakna ku sorangan.

 148. Nya picung nya hulu maung Hare-hare, batur ngaler ieu ngidul (jawaban atawa caritaan dina paguneman).

 149. Nyaah dulang Nyaahna ka anak ngan ngurus dahar pakena, hen­teu nguruskeun atikanana.

 150. Nyaeuran gunung ku taneuh, nyaeuran sagara ku uyah Mere atawa nambahan kauntungan (kakayaan) ka anu geus beunghar.

 151. Nyaho lautanana Nyaho karesep jeung kateuresepna.

 152. Nyair hurang meunang kancra Kabeneran meunang untung gede ku usaha leuleutikan.

 153. Nyakrawati bahu denda Marentah, ngaheuyeuk nagara.

 154. Nyaliksik ka buuk leutik Barangpenta atawa ngarah kauntungan ku rupa-rupa jalan ti rayat (dilakukeun ku pamingpin atawa kapala nu kadedemes).

 155. Nyalindung di caangna Ngahaja meres rayat (bawahan) supaya meunang kauntungan nu leuwih gede, ku jalan ngajual nga-ran pamarentah, pangagung, atawa dunungan.

 156. Nyalindung ka gelung Lalaki nu cicing, ari awewe digawe. Atawa lalaki teu boga, boga pamajikan ka nu beunghar.

 157. Nyandang tatali Ditalian atawa dibarogol lantaran boga dosa.

 158. Nyanggakeun beuheung teukteukeun, tikoro gorokeun, suku genteng belokeun Masrahkeun maneh pikeun dihukum lan­taran rumasa boga dosa.

 159. Nyanggakeun buukna salambar, getihna satetes Pokpokan lalaki nu nyerenkeun pamajikanana ka mitoha dina waktu nyerahkeun.

 160. Nyanghulu ka jarian Ngadunungan ka jelema nu sahandapeun martabatna.

 161. Nyaur kudu diukur, nyabda kudu dtungang Omongan kudu ditimbang-timbang heula bisi nyentug kana hate batur.

 162. Nyecepo ka nu rarempo Ngahinakeun ka jalma anu teu boga.

 163. Nyekel sabuk milang tatu Ngadu jajaten, gelut atawa perang.

 164. Nyeri beuheung sosonggeteun Geus lila ngadagoan nu kuduna geus datang.

 165. Nyeri peurih geus kapanggih, lara wirang geus kasorang Sagala dodoja hirup geus kaalaman.

 166. Nyeungeut damar di suhunan Nembongkeun kabeungharan ata­wa mere maweh ka deungeun-deungeun ngarah pamuji.

 167. Nyeungseurikeun upih murag Nyeungseurikeun batur padahal ku mariehna bakal kasorang.

 168. Nyiar batuk pibaraheun, nyieun piheueuh Neangan pipanyakiteun (pipaseaeun).

 169. Nyiar teri meunang japuh Meunang untung gede ti batan nu diharepkeun.

 170. Nyiduh ka langit Mapatahan ka saluhureun (pangpangna dina kanyaho atawa elmu).

 171. Nyieun catur taya dapur Ngarang carita teu puguh galurna.

 172. Nyieun piandel Ngatur carita bohong ngarah dipercaya.

 173. Nyieun pucuk ti girang Nyieun jalan pipaseaeun.

 174. Nyiruan teu resepeun nyeuseup nu pait-pait Kalumrahanana jelema mah teu resepeun cacampuran jeung nu miskin.

 175. Nyiuk cai ku ayakan Migawe (kalakuan) nu moal aya hasilna. Nyium bari ngegel Muji bari ngarepkeun dibere.

 176. Nyokot lesot, ngeumbing porot Sagala rupa ihtiar atawa tarekah teu hasil.

 177. Nyolok mata buncelik Ngalampahkeun naon-naon di hareupeun hiji jelema, kalayan maksud nganyenyeri kana hate eta jelema.

 178. Nyolong bade Siga bageur tapi jahat.

 179. Nyoo gado Ngunghak, ngaheureuykeun.

 180. Nyukcruk leuwi malar cai, nyiar seuneu kundang damar Nyusul-nyusul pituduh batur nu jauh gara-gara teu waspada ka nu nyampak di pribadina.

rumahbacabukusunda.blogspot.com